Derivationele morfologie behelst vaak de toevoeging van een afgeleid achtervoegsel of een ander affix. Een dergelijk affix is gewoonlijk van toepassing op woorden van een lexicale categorie (deel van de spraak) en verandert deze in woorden van een andere dergelijke categorie. Zo verandert het Engelse afleidingsachtervoegsel -ly bijvoorbeeld een bijvoeglijk naamwoord in een bijwoord (slow → langzaam).
Hier volgen voorbeelden van Engelse afleidingspatronen en hun achtervoegsels:
- adjectief-naar-naamwoord: -ness (traag → traagheid)
- adjectief-naar-werkwoord: -en (zwak → verzwakken)
- nadjectief-naar-naamwoord: -ish (rood → roodachtig)
- adjectief-naar-naamwoord: -ly (persoonlijk → persoonlijk)
- noun-to-adjective: -al (recreatie → recreatief)
- noun-to-verb: -fy (glorie → verheerlijken)
- werkwoord-naar-bijvoeglijk naamwoord: -able (drink → drinkbaar)
- werkwoord-naar-zelfstandig naamwoord (abstract): -ance (leveren → verlossen)
- werkwoord-naar-zelfstandig naamwoord (agent): -er (schrijf → schrijver)
Het is echter niet noodzakelijk dat afgeleide affixen de lexicale categorie veranderen; zij kunnen slechts de betekenis van de basis veranderen en de categorie ongewijzigd laten. Een voorvoegsel (write → re-write; lord → over-lord) verandert in het Engels zelden de lexicale categorie. Het voorvoegsel un- is van toepassing op bijvoeglijke naamwoorden (healthy → unhealthy) en sommige werkwoorden (do → undo), maar zelden op zelfstandige naamwoorden. Enkele uitzonderingen zijn de afgeleide voorvoegsels en- en be-. En- (vervangen door em- voor labialen) is gewoonlijk een transitieve markering op werkwoorden, maar het kan ook worden toegepast op bijvoeglijke naamwoorden en zelfstandige naamwoorden om transitieve werkwoorden te vormen: cirkel (werkwoord) → omcirkelen (werkwoord), maar rijk (adj) → verrijken (werkwoord), groot (adj) → vergroten (werkwoord), verrukken (zelfstandig naamwoord) → in vervoering brengen (werkwoord), slaaf (zelfstandig naamwoord) → tot slaaf maken (werkwoord).
Wanneer afleiding plaatsvindt zonder enige verandering in het woord, zoals bij de omzetting van het zelfstandig naamwoord ontbijt in het werkwoord ontbijten, staat dit bekend als omzetting, of nulafleiding.
Derivatie die resulteert in een zelfstandig naamwoord kan nominalisatie worden genoemd. Het kan het gebruik van een affix impliceren (zoals bij employ → employee), of het kan gebeuren via conversie (zoals bij de afleiding van het zelfstandig naamwoord run uit het werkwoord to run). Daarentegen kan een afleiding die resulteert in een werkwoord verbalisatie worden genoemd (zoals van het zelfstandig naamwoord boter naar het werkwoord to butter).