Evolutionair bioloog Daniel E. Lieberman veroorzaakte bijna tien jaar geleden internationale opschudding toen hij een artikel publiceerde waaruit bleek dat hardlopen in gympen met demping mensen aanmoedigt om harder op de grond te lopen dan op blote voeten.
Lieberman, een professor in de biologische wetenschappen aan de Harvard University, begon zelf ook blootsvoets te lopen bij wijze van experiment en bleef dat doen omdat hij het leuk vond. Elk voorjaar, na het lopen van de Boston Marathon, verruilde hij zijn traditionele sneakers voor een paar minimale schoenen of helemaal geen schoeisel. Hoe meer hij op blote voeten liep, hoe eeltiger en beschermd zijn voeten werden. “Maar ik kon de grond nog net zo goed voelen als toen mijn eelt nog heel dun was,” zegt Lieberman. Evolutionair gezien was het logisch dat vereelte voeten nog steeds voelden: ze zijn het enige contact van het lichaam met de grond, en oude mensen konden het zich niet veroorloven die sensatie te verliezen, dacht hij.
Nu hebben Lieberman en zijn collega’s aan Harvard en in Duitsland en Kenia een andere studie uitgevoerd, die woensdag in Nature is gepubliceerd, en die zijn vermoedens bevestigt. Het onderzoek toont aan dat eelt weliswaar dikker wordt als mensen vaker blootsvoets lopen, maar dat die extra bescherming niet ten koste gaat van het gevoel. In wezen brengt het harde oppervlak van het eelt mechanische kracht even goed over via de voet naar de zenuwen diep in de huid als een onbeschermde zool.
Eelt is gemaakt van het eiwit keratine, hetzelfde materiaal als vingernagels, aan elkaar gelijmd met een ander speciaal eiwit. “Eelt heeft geen viscositeit, dus krachten van de grond gaan recht in diepere huidlagen, en je verliest geen informatie,” zegt Lieberman.
Lieberman en zijn collega’s maten de gevoeligheid van de zool voor mechanische prikkels, en toonden aan dat mensen met dik eelt even gevoelig waren voor trillingen als mensen met dun of geen eelt. De onderzoekers vergeleken eelt en voetgevoeligheid bij 81 mensen uit West-Kenia, van wie sommigen regelmatig zonder schoeisel gingen en anderen niet. Ze verzamelden ook soortgelijke gegevens van 22 mensen in Boston.
Met gedempte schoenen vertraagt de stijfheid van de zool de snelheid waarmee het lichaam de grond raakt, waardoor de impact comfortabeler wordt, maar de kracht is hetzelfde, zegt Lieberman. “De energie die via je been omhoog wordt geschoten is ongeveer drie keer zo groot in een schoen met schokdemping dan wanneer je blootsvoets bent,” zegt hij, eraan toevoegend dat “we geen idee hebben wat dat betekent” voor de gezondheid van je gewrichten. Het is theoretisch mogelijk, zegt hij, dat deze extra impact de oorzaak is van de verdubbeling van het aantal gevallen van artritis in de knie sinds de Tweede Wereldoorlog – rond de tijd dat de technologische vooruitgang in het ontwerp van schoeisel meer dempende zolen mogelijk maakte. Maar er is geen solide bewijs dat een dergelijk verband ondersteunt.
In sommige opzichten is blootsvoets lopen beter voor het lichaam dan het dragen van diep gedempte zolen, zegt Lieberman. Maar hij benadrukt dat hij niet antivoetwear is: “Ik zeg niet dat mensen geen schoenen moeten dragen.” Hij denkt eerder dat wetenschappers nog niet begrijpen welke invloed schoeisel in de loop van miljoenen stappen op het lichaam heeft. Lieberman zegt dat het een uitdaging zou zijn om de effecten van het dragen van schoenen voor miljoenen en miljoenen stappen in de loop van meer dan 70 jaar bij mensen te bestuderen, maar hij onderzoekt momenteel de impact van dergelijke demping op de voortbeweging van dieren.
Balans kan ook een slachtoffer zijn van zachte zolen. De voeten van mensen worden minder gevoelig naarmate ze ouder worden. Als ze ook het contact met de grond hebben verloren, kunnen ze kwetsbaarder worden voor vallen, legt Lieberman uit. “Als je voeten niet meer voelen wat er op de grond gebeurt, ben je misschien gevoeliger en kwetsbaarder, en schoenen kunnen daar een rol in spelen,” zegt hij. “Als we de hersenen van mensen, hun reflexen, meer informatie kunnen geven, kan dat hen helpen.”
Gymnasten en vechtsporters gaan blootsvoets om hun verbinding met de grond te vergroten, en Formule 1-coureurs dragen schoenen met harde zolen die hun gevoeligheid juist vergroten, volgens één studie.
Met de huidige gedempte schoenen “voegen we comfort toe, maar verminderen we de functionaliteit”, zegt Thorsten Sterzing, een schoeiselwetenschapper die high-performance schoenen ontwerpt. Hij was niet betrokken bij het nieuwe onderzoek, maar hoopt er in zijn eigen werk op voort te bouwen. Maar al te vaak kiezen mensen voor schoeisel dat past bij het beeld dat de maatschappij van schoonheid heeft, maar dat niet bevorderlijk is voor gezond lopen, zegt hij. Studies zoals die van Lieberman kunnen leiden tot beter ontworpen schoenen die de natuurlijke capaciteiten van het lichaam aanvullen in plaats van ze te ondermijnen.
Kristiaan D’Août, universitair hoofddocent musculoskeletale biologie aan de Universiteit van Liverpool in Engeland, zegt dat de voet een van de minst begrepen structuren in het lichaam is vanwege de individuele variatie, de complexiteit van de voetbotten en ligamenten, en omdat zo veel van wat er binnenin de voet gebeurt onmogelijk te zien is. D’Août was niet betrokken bij het recente artikel, maar hij verricht verwant werk en schreef een commentaar over de studie dat in hetzelfde nummer van Nature verschijnt. In een van zijn onderzoeken liet D’Août deelnemers zes maanden lang minimale schoenen dragen. Hoewel ze in het begin oncomfortabel waren, “geven veel mensen er nu de voorkeur aan”, zegt hij. “Een van de dingen waarvan ik hoop dat ze uit dit onderzoek en uit het onderzoek naar schoeisel in het algemeen voortkomen, is dat mensen zich gaan realiseren dat schoenen behoorlijk ingrijpend kunnen zijn. (D’Août geeft toe dat hij zelf meestal gewone schoenen draagt vanwege het natte, sombere weer in Liverpool.)
Mensen dragen waarschijnlijk al zo’n 40.000 jaar schoenen, zegt Lieberman, hoewel sommigen vermoeden dat Neandertalers schoenloos bleven. In sommige delen van de wereld, waaronder India en Kenia, waar Lieberman onderzoek doet, gaan veel mensen nog steeds hun hele leven door zonder schoenen te dragen. “Ik vind het onvoorstelbaar om blootsvoets te zijn in het midden van Europa in de ijstijd, maar aan de andere kant waren alle andere dieren in Europa in de ijstijd blootsvoets – dus misschien konden onze neven, de Neandertalers, het prima aan,” zegt Lieberman.
Toch, zegt hij, is hij niet van plan om te testen om zelf blootsvoets te gaan tijdens een New England winter.