De draak in het oude China

Draken komen voor in de mythologie van vele oude culturen, maar nergens anders ter wereld werd het schepsel zo vereerd als in China. In tegenstelling tot andere wereldmythologieën werd de draak daar bijna altijd in een positief daglicht gesteld en vooral geassocieerd met levengevende regens en waterbronnen. De draak werd beschouwd als het meest gunstige jaarteken, werd gedragen op de gewaden van keizers, afgebeeld in de kostbaarste materialen, van gouden juwelen tot jade beeldjes, en met ontelbare verwijzingen in de literatuur en de podiumkunsten, was de draak overal in het oude China en doemt hij vandaag de dag nog even sterk op in de Chinese psyche als altijd.

Origins & Fysieke kenmerken

Een van de vroegste wezens die voorkomt in de verhalen en legenden van het oude China. De draak wordt meestal afgebeeld als een reusachtig en lenig beest dat zich ophoudt in waterbronnen of wolken. De Chinese draak is buitengewoon krachtig, en wanneer hij vliegt, gaat dit gewoonlijk gepaard met bliksem en donder. Wanneer, door wie en in welke werkelijkheid de draak voor het eerst werd uitgevonden is niet bekend, hoewel sommige historici een verband suggereren met regenbogen en een “slang van de hemel” die wordt gezien na regenbuien of bij watervallen. Gesneden jaden draken zijn opgegraven op vindplaatsen van de Hongshan-cultuur, die kan worden gedateerd op 4500-3000 v. Chr., ver voordat er enige schriftelijke vermelding van het schepsel verscheen. De historicus R. Dawson geeft de volgende beschrijving van de fysieke attributen van de Chinese draak:

Als hoofd onder de dieren werd de draak verondersteld te zijn samengesteld uit uitmuntende kenmerken van andere dieren. De traditionele beschrijving geeft hem de horens van een hert, het voorhoofd van een kameel, de ogen van een duivel, de nek van een slang, de buik van een zeemonster, de schubben van een karper, de klauwen van een adelaar, de voetzolen van een tijger en de oren van een os. (231)

Alternatieve beschrijvingen geven soortgelijke attributen, maar soms met het lichaam van een slang, de ogen van een konijn, de buik van een kikker, en het gewei van een hert. Andere eigenschappen van de draak waren dat hij naar believen van vorm en grootte kon veranderen en kon verdwijnen of weer verschijnen waar hij maar wilde.

De Chinese geleerde Wen Yiduo suggereerde dat deze fantastische verzameling beestachtige onderdelen in werkelijkheid gebaseerd was op de politieke vereniging van verschillende stammen, elk met een ander dier als hun totem. De draak was daarom een symbolische voorstelling van de assimilatie van deze stammen tot één natie. Een interessante hypothese, maar zij verklaart niet het verschijnen van draken lang voordat dergelijke politieke associaties bestonden in de vroege Chinese gemeenschappen.

Krachten & Associaties

Ondanks het angstaanjagende aspect van de draak werd hij gewoonlijk niet gezien als het slechtbedoelde monster dat de mythen van andere culturen over de hele wereld bevolkt, waar hij gewoonlijk wordt gedood door een dappere heldenfiguur. In China werd en wordt de draak beschouwd als een rechtvaardig en welwillend schepsel. Daarom werd hij geassocieerd met het heerserschap en in het bijzonder met de keizers van China die, in hun hoedanigheid van dragers van het Hemels Mandaat en als Gods vertegenwoordiger op aarde, altijd op een rechtvaardige en onpartijdige wijze moeten regeren voor het welzijn van al hun onderdanen.

Een andere reden waarom heersers draken zouden moeten evenaren, is dat het schepsel werd beschouwd als een van de vier meest intelligente dieren (samen met de feniks, de eenhoorn en de schildpad). Een beroemde mythe verhaalt over een draak die een heerser actief hielp, Yu de Grote (ca. 2070 v. Chr.), de legendarische stichter van de Xia dynastie, die door een draak (of eigenlijk was het een draak) en een schildpad werd geholpen om het overstromingswater dat zijn koninkrijk verwoestte te beheersen en zo in een beter irrigatiesysteem onder controle te krijgen.

Teken in voor onze wekelijkse e-mail nieuwsbrief!

De bevolking in het algemeen beschouwde de draak als een gelukssymbool en een brenger van rijkdom. Verder dachten oude boeren dat draken de broodnodige regens en water brachten om hun gewassen te helpen. Draken werden ook verantwoordelijk geacht voor sterke winden, hagelbuien, donder, bliksem en tornado’s – deze laatste staan vandaag nog bekend als “drakenwervelwind” of long juan feng. Het is ook interessant op te merken dat veel vroege afbeeldingen van draken in jade cirkelvormig zijn.

In landelijke gemeenschappen werd een drakendans gehouden om het schepsel aan te zetten tot vrijgevigheid bij het verdelen van regen en een processie waarbij een grote draakfiguur van papier of doek, uitgespreid over een houten frame, werd meegedragen. Als alternatief werden kleine draken van aardewerk gemaakt of werden vaandels gedragen met een afbeelding van een draak en geschreven gebeden waarin om regen werd gevraagd. Aanhangers volgden de processie met emmers water en spetterden met wilgentakken de toeschouwers nat en riepen “Hier komt de regen!”. Als het erop leek dat er droogte op komst was, werd er ook opgeroepen om draken te tekenen die buiten werden opgehangen.

De dansprocessies hadden nog een ander handig doel, namelijk het afweren van ziekten en aandoeningen, vooral in tijden van epidemieën. De drakendans werd een onderdeel van de plattelandsfeesten en werd nauw geassocieerd met de viering van het Chinese Nieuwjaar. Het verband tussen draken en regen, dansen en genezing stamt wellicht uit het sjamanisme, dat in het oude China algemeen werd beoefend.

In volksverhalen was er een ras van draken, geleid door hun drakenkoning Lung-Wang. Met hun geschubde lichaam, vier poten en horens konden zij een menselijke gedaante aannemen en jonge meisjes wegvoeren. Zij lijken op de Nagas, de slangachtige wezens uit de Hindoe folklore die waterbronnen beschermen. In de Chinese kunst zijn deze draken vaak in het bezit van een prachtige parel waarvan de iriserende glans doet denken aan een regenboog en die het idee van een schat kan uitbeelden dat met dat verschijnsel verbonden is.

Een ander traditioneel geloof was dat de Vier Zeeën van de wereld (voor de oude Chinezen waren er vier en niet zeven) elk werden voorgezeten door een drakenkoning. Hun namen zijn Ao Kuang (die heerst over het Oosten), Ao K’in (Zuiden), Ao Jun (Westen), en Ao Shun (Noorden). Ao Kuang is de leider, maar alle vier moeten zij buigen voor de wil van de Jade Keizer aan wie zij hulde brengen in de derde maand van het jaar, de maand van de zwaarste regens. Naast deze meer heerszuchtige figuren, geloofden de plaatselijke bewoners vaak dat elke nabijgelegen waterbron de woonplaats was van een draak. De langdurige band tussen draken en rivieren blijkt uit het feit dat meer dan 40 Chinese rivieren het woord draak in hun naam hebben.

De draak kreeg ook een zekere betekenis in sommige van de meer formele Chinese religies. Op de schilderijen van het Chan-boeddhisme was een draak die van achter de wolken verscheen, een symbool van de waarheid en de moeilijkheden om die duidelijk te zien. Voor Taoïsten was de draak zelfs nog belangrijker en vertegenwoordigde hij de centrale alomtegenwoordige kracht die bekend staat als de “Centrale Weg” of Tao. De vier drakenkoningen van de Vier Zeeën werden ook door Taoïsten overgenomen. Ten slotte is de draak het vijfde teken van de Chinese dierenriem of shengxiao en geassocieerd met een van de 12 jaren in de kalendercyclus, waarbij het meest recente “jaar van de draak” januari 2012 tot februari 2013 is.

Draak Robes

Zoals we hebben gezien, pasten de draak en de Chinese keizer perfect bij elkaar – het opperwezen uit de mythologie en de belangrijkste persoon in het rijk, de Zoon van de Hemel, niet minder. Inderdaad, voor velen was de keizer eigenlijk een incarnatie van de opperste regenbrengende draak. Om deze gunstige associatie te benadrukken, droeg de keizer dan ook zijden gewaden met drakenmotieven erop geborduurd, zat hij op een troon met gebeeldhouwde draken en was zijn paleis versierd met architectonische versieringen waarop draken te zien waren. De draak die met de keizer werd geassocieerd had altijd vijf klauwen om hem te onderscheiden van andere, mindere draken die slechts vier klauwen hadden.

De zogenaamde drakenjaponnen van de keizer, of longpao, varieerden afhankelijk van de dynastie. Qin-keizers hadden een van de indrukwekkendste uitdossingen met een lange mantel die aan de zijkant werd vastgemaakt en versierd was met negen draken met vijf klauwen, zwevend boven wolken, rotsen en de zee, die de drie elementen van het universum symboliseerden. De vrouwen van de keizer en bepaalde bevoorrechte en hooggeplaatste ambtenaren van het hof en hun eigen vrouwen konden ook draken dragen, maar de maat, de kleuren en de snit van deze gewaden werden allemaal strikt gecontroleerd in een ingewikkelde hiërarchie van sociale conventies. Af en toe kregen hoogwaardigheidsbekleders en ambassadeurs van vreemde staten de eer om drakengewaden te dragen tijdens hun officiële bezoek aan het hof.

Draken in de Chinese kunst

Zoals hierboven vermeld, waren draken een geliefd thema in sommige religieuze schilderijen, maar ze waren een te opvallend beeld voor meer wereldlijke kunstenaars om te weerstaan. Draken verschenen in juwelen, werden uitgesneden in jade, geschilderd op fijn porselein, uitgesneden en ingelegd in lakwerk, uitgehouwen in steen om tuinen te versieren, gegraveerd op wapens en harnassen, en afgebeeld op schilderijen en wandkleden. Draken werden gebruikt in decoratieve randen op keramiek en brons, en deze werden steeds meer gestileerd zodat ze niet langer herkenbaar waren als het schepsel dat hen oorspronkelijk inspireerde.

De vroegst bekende afbeelding van een draak is een gestileerde C-vormige uitbeelding in jade gebeeldhouwd. Deze werd gevonden in Oostelijk Binnen-Mongolië en behoorde toe aan de Hongshan-cultuur, die tussen 4500 en 3000 v. Chr. bloeide. Net zoals de draak een populair onderwerp in de Chinese kunst blijft, is de Hongshan-figuur, hoewel de eerste, waarschijnlijk nog steeds de meest bekende, aangezien hij vandaag de dag wordt gebruikt in alles, van bedrijfslogo’s tot posters ter verwelkoming van bezoekers op de internationale luchthaven van Beijing.

Het Drakenbootfestival

Het Longzhou jie of Drakenbootfestival werd oorspronkelijk gehouden ter ere van de dichter en staatsman Qu Yuan (ca. 340-278 v.Chr.). De Chu-minister van Staat had een einde aan zijn leven gemaakt door in de Miluo-rivier te springen, wat zijn dramatische reactie was op zijn verbanning na een lasterlijke aanval op zijn karakter door een rivaliserende politicus. Boten werden te water gelaten om naar zijn lichaam te zoeken, maar tevergeefs, en daarom gooiden zijn aanhangers rijstknoedels (zongzi) in het water ter nagedachtenis van hem. Om de tragedie verder te herdenken, werd daarna elk jaar een botenrace op de rivier gehouden – een praktijk die zich vervolgens verspreidde naar andere rivieren in China en die al snel de bredere functie kreeg van het gunstig stemmen van de regen brengende draak. De boten hebben dan ook meestal een drakenkop op de voorsteven en een lange drakenstaart op de achtersteven. De race is vandaag de dag een kleurrijk onderdeel van het Duanwu Festival en wordt gewoonlijk gehouden op de vijfde dag van de vijfde maanmaand.