Istnieje wiele rodzajów toporów i głowic toporów. Każdy z nich ma swój własny projekt, przeznaczenie i historię. Choć byłoby prawie niemożliwe napisać o nich wszystkich, jest to przewodnik po najbardziej powszechnych i popularnych typach toporów. Lista ta zawiera zarówno typy siekier, jak i wzory głowic. Więc bez dalszych ceregieli, przejdźmy do tego!
Table of Contents
Lista typów toporów i wzorów
1. Siekiera (Cutter mattock vs pick mattock)
Siekiera może być uważana za rodzaj topora. To dlatego, że ma ostrze siekiery z jednej strony oprócz ostrza adze z drugiej. Motyki tnące są doskonałe do przecierania szlaków i robienia wyłomów w miejscach, które są gęste od korzeni w kamienistym podłożu. Strona z kilofem może być używana do kopania, podważania i wyciągania skał oraz wyrywania korzeni, natomiast strona z siekierą może przecinać korzenie lub rąbać zwalone lub stojące drewno. Pick mattock nie ma krawędzi siekiery – ma kilof po jednej stronie głowicy i siekierę po drugiej stronie.
2. Siekiera Hudson Bay
Siekiery Hudson Bay mają głowicę siekiery, która ma oko w kształcie łzy, płaską głowicę, która waży około 2 funtów i która jest zwykle zamontowana na 20″-28″ trzonku. Nazwa pochodzi od Hudson Bay Company, która zdominowała handel futrami na obszarze Zatoki Hudsona i jej dorzecza (czyli rzek do niej wpadających) na terenie dzisiejszej północnej Kanady i niektórych części północnych Stanów Zjednoczonych. Na powyższym zdjęciu widać, że palec (górny wierzchołek) głowicy siekiery jest ledwie powyżej poziomu oka, podczas gdy pięta (dolny wierzchołek) krawędzi jest lekko odchylona w dół i do tyłu. Siekiery z głowicą Hudson Bay były popularne wśród handlarzy futrami, leśników i kajakarzy. Nie były one przeznaczone do ścinania drzew, lecz jako uniwersalne siekiery obozowe do okrzesywania gałęzi i ścinania małych drzew do budowy schronień, przetwarzania drewna na opał, do polowań na grubą zwierzynę itd. Użytkownicy dostosowywali długość trzonka do swoich potrzeb – głowice siekier Hudson Bay były montowane zarówno na dużych, jak i małych trzonkach, choć najpopularniejsze rozmiary to wspomniane wyżej 20-28-calowe trzonki. Siekiery Hudson Bay były poręczniejsze i bardziej użyteczne niż siekiery, ale lżejsze niż duże siekiery do ścinki drzew. Ich płaskie trzonki pozwalały użytkownikowi wbijać nimi drewniane paliki lub używać ich jako młotka w razie potrzeby. Francuskie „siekiery handlowe”, które handlarze sprzedawali rdzennym Amerykanom w zamian za skóry bobrów, nie miały trzonka (stal owinięta wokół rękojeści) i zazwyczaj były wykonane ze stali niższej jakości, więc lepsze siekiery z Zatoki Hudsona stały się pożądanymi narzędziami dla rdzennych Amerykanów, a niedługo później zyskały popularność również wśród europejskich osadników.
3. Siekiera z podwójnym ostrzem
Siekiery z podwójnym ostrzem posiadają dwa ostrza, lub krawędzie tnące, na głowicy siekiery. Są one montowane zarówno na mniejszych, jak i większych trzonkach i mają dwie główne zalety. Pierwszą z nich jest to, że nie trzeba tak często ostrzyć krawędzi (ponieważ są dwie). Jeśli ścinasz wiele drzew i jedna krawędź zaczyna się tępić, możesz po prostu odwrócić siekierę i zacząć używać drugiej krawędzi. Drugą zaletą jest możliwość używania jednej strony do „czystej” pracy, takiej jak rąbanie pni i gałęzi, a drugiej strony do „brudnej” pracy, która powoduje szybsze tępienie się obucha siekiery lub niesie ze sobą większe ryzyko uszkodzenia – np. podcinanie korzeni lub rozłupywanie drewna na ziemi. Dzięki temu, nawet jeśli jedna krawędź się stępi lub uszkodzi, to druga krawędź jest nadal ostra i nadaje się do pracy. W związku z tym obuch siekiery z podwójnym ostrzem jest oczywiście cięższy, ale to również nie zawsze jest niekorzystne, szczególnie przy ścinaniu drzew.
4. Siekiera ścinkowa
Siekiery ścinkowe są jednym z głównych typów siekier. Są to duże siekiery, z trzonkami o długości od 30 do 36 cali i głowicami ważącymi od 3 funtów do 5, a nawet 6 funtów. Siekiery te muszą być mocne i z długimi rękojeściami, aby użytkownik mógł włożyć dużo siły w swój (lub jej) zamach. Jeśli jesteś zainteresowany zakupem siekiery do ścinki, napisałem przewodnik po najlepszych siekierach do ścinki dostępnych na rynku. Siekiery do ścinki mają zazwyczaj szerokie, lekko zakrzywione ostrza, które zapewniają dłuższą krawędź tnącą i pozwalają siekierze zagłębić się w drewno i wyrwać z niego duże kawałki. Siekiery przeznaczone wyłącznie do ścinki mają również zazwyczaj bardziej wklęsły kształt (określany również jako cieńsze policzki), dzięki czemu wiertło może głębiej i łatwiej wnikać w drewno. Siekiery do ścinki, które są również używane do rozłupywania drewna – takie jak siekiera Michigan – mają nieco bardziej wklęsły kształt (lub grubsze policzki). Wreszcie, siekiery do ścinki w Nowym Świecie – Stanach Zjednoczonych i Kanadzie – były i są większe i cięższe niż siekiery używane do ścinki w Europie, ponieważ twarde gatunki drewna, takie jak klon, dąb, hikora i daglezja (oficjalnie miękkie drewno, ale twardsze niż niektóre twarde drewna) i inne były i są bardziej rozpowszechnione w Ameryce Północnej (w tym w Meksyku) niż w Europie, gdzie gatunki miękkiego drewna, takie jak sosna i jodła europejska dominowały w leśnictwie.
5. Siekiera Dayton
Siekiery z wzorem Dayton swoją nazwę zawdzięczają miastu Dayton w stanie Ohio. Są to pełnowymiarowe siekiery do ścinania drzew, które były (i być może nadal są) używane do ścinania twardych drzew, z których można zbudować dom. W przeciwieństwie do siekier Hudson Bay, które ważą 2 funty, siekiery Dayton ważą zazwyczaj od 3,5 funta do 5 funtów.
6. Siekiera Michigan
Wzór głowicy siekiery Michigan pojawił się w latach 60-tych XIX wieku w Michigan, gdzie osadnicy wycinali duże drzewa sosny białej (pinus strobus). Wzór siekiery z Michigan jest podobny do wzoru z Dayton, ale z bardziej zaokrąglonym końcem i grubszymi policzkami, które sprawiły, że siekiera ta była odpowiednia nie tylko do ścinania, ale również do rozłupywania. Pod względem geometrii siekiera z Michigan ma bardziej wypukły kształt, w przeciwieństwie do bardziej wklęsłej formy siekiery z Dayton. Siekiery z Michigan miały szerokie ostrza (dobre do wgryzania się głębiej w drewno), a palce i pięta lub górne i dolne końce krawędzi były lekko zaokrąglone, co pomagało zapobiegać wyszczerbianiu się krawędzi tnącej przy uderzaniu w często zamarznięte i równie często sękate drewno sosnowe powszechne w Michigan.
7. Siekiera Jersey
Siekiery Jersey mają to, co jest znane jako „lug”. Jest to przedłużenie trzonka siekiery skierowane w dół pod kątem rozwartym. Daje to większy kontakt pomiędzy głowicą siekiery a trzonkiem i poprawia stabilność. Palce, pięta i rogi głowicy siekiery Jersey są również bardziej kanciaste niż w przypadku zaokrąglonej siekiery Michigan. Wzór siekiery Jersey, podobnie jak Michigan, jest nadal popularny w nowoczesnych siekierach, co mówi o jego skuteczności. Siekiery Jersey często miały również skosy wykuwane lub szlifowane w policzkach, aby zmniejszyć tarcie i zakleszczanie się siekiery w drewnie przy wyrzynaniu (rozcinaniu na części) ściętych drzew lub rozłupywaniu drewna.
8. Siekiera bijakowa
Siekiery bijakowe były używane przez bijaków – mężczyzn, którzy okrzesywali drzewa po ich ścięciu, a następnie cięli je na części, aby uzyskać możliwe do transportu kłody. Bagniarze karczowali zarośla przed rozpoczęciem pracy przez drwali i tworzyli drogi i szlaki w lasach. Siekiery bijakowe były przeznaczone do okrzesywania i ścinania drzew, a szybka praca była bardzo ważna. Dlatego też bity w siekierach bijakowych były szersze i bardziej zaokrąglone niż w podobnych rozmiarów siekierach do ścinki – aby jak najszybciej ścinać drzewa na kłody i zmniejszyć ryzyko odprysków lub złamania w przypadku trafienia na paskudny sęk lub pracy z zamarzniętym drewnem.
9. Siekiera leśna
Siekiery leśne, czasami znane jako siekiery leśnika, są uniwersalnymi siekierami przeznaczonymi do zabierania na wyprawy – jakkolwiek długie – do lasu. Są one często wystarczająco duże, aby ścinać i okrzesywać drzewa, ale zazwyczaj nie tak duże jak prawdziwe siekiery do ścinki. Wynika to z faktu, że poręczność jest ważna dla leśnika idącego przez kilka mil lub dni, z innymi niezbędnymi rzeczami do przetrwania, zapasami i narzędziami w plecaku. Siekiery leśne są często podobnej wielkości jak siekiery chłopięce – to znaczy, z rękojeścią o długości od 24″ do 28 cali.
10. Topór Pułaskiego i topór strażacki
Siekiera Pułaskiego, zwana też czasem toporkiem strażackim przeznaczona jest do walki z pożarami. Został zaprojektowany w 1911 roku przez człowieka o nazwisku Ed Pulaski, pierwotnie do użytku przez Służbę Leśną Stanów Zjednoczonych. Dodał on krawędź siekiery do sondażowej strony głowicy siekiery, aby strażnicy leśni i strażacy walczący z pożarami lasów mogli używać siekiery do kopania linii ziemi w celu zablokowania rozprzestrzeniania się ognia, a także jako narzędzie ratunkowe w przypadku, gdy ktoś został uwięziony pod gruzami lub ziemią. Stała się ona bardzo popularna w walce z pożarami lasów. Topory strażackie mają podobną konstrukcję, ale zamiast ostrza mają kilof po stronie sondażu. Służy on do przebijania się przez drzwi i ściany, a także do przesuwania gruzu. Działa to lepiej przy przebijaniu się przez przeszkody, ponieważ cała siła zamachu jest skoncentrowana w wąskiej końcówce kilofa, a nie rozłożona wzdłuż krawędzi siekiery. Sprawdź moje zestawienie najlepszych siekier pulaski klikając tutaj.
11. Siekiera chłopięca
Siekiery chłopięce to średniej wielkości siekiery określane również jako „krążowniki”. Pomimo nazwy, siekiery chłopięce są doskonałymi, wszechstronnymi siekierami dla każdego wieku i w rzeczywistości są odpowiednie dla większości mężczyzn, zwłaszcza jeśli nie zamierzasz obalać dużych, twardych drzew. Siekiery chłopięce składają się zazwyczaj z 2 do 2,5 funtowej głowicy na 24″ do 28″ trzonku.
12. Siekiera ciesielska
Siekiery ciesielskie to małe siekiery – wielkości siekiery lub nieco większe – które są specjalnie zaprojektowane do obróbki drewna, stolarstwa i budowania z drewna i bali. Często mają wydatną brodę i wycięcie na palec, aby umożliwić użytkownikowi zadławienie uchwytu i władanie nim z precyzyjną kontrolą. W ten sposób siekiera ciesielska może być używana do rzeźbienia i obcinania końców grubych drewnianych belek, jeśli jest to konieczne. Prawidłowe siekiery ciesielskie mają również hartowane trzonki, które umożliwiają użycie strony trzonkowej jako młotka. Najlepsze siekiery ciesielskie i dekarskie przejrzałem tutaj.
13. Siekiera do gontów lub siekiera dekarska
Siekiera do gontów lub siekiera dekarska to mała siekiera o prostej rękojeści używana przez cieśli i budowlańców. Jej głównymi cechami jest to, że obuch jest hartowany, dzięki czemu może służyć jako młotek, a wiele modeli posiada nacięcie w dolnej części głowicy siekiery, które można wykorzystać do wyciągania gwoździ.
14. Siekiery do rąbania lub siekiery szerokie
Siekiery do rąbania – zwane również siekierami szerokimi – są wyjątkowe, ponieważ są to siekiery jednokrawędziowe – to znaczy, że tylko jedna strona krawędzi faktycznie wykonuje cięcie. To czyni je idealnymi do cięcia kłód na kwadratowe belki, i tak właśnie robiono to w dawnych czasach, przed wynalezieniem zmechanizowanej piły. Niektóre siekiery do heblowania są dwustożkowe – mogą być używane do rąbania i robienia nacięć w regularnych odstępach wzdłuż kłody – proces ten nazywany jest punktowaniem i ułatwia późniejsze usuwanie drewna, co nazywane jest struganiem.
15. Siekiera crasha
Siekiery crasha to specjalnie zaprojektowane siekiery awaryjne do użytku w niebezpiecznych sytuacjach – takich jak katastrofy. Wiele amerykańskich załóg samolotów zostało wyposażonych w topory przeciwuderzeniowe, a nawet teraz przepis FAA stanowi, że „każdy samolot mieszczący więcej niż 19 pasażerów musi być wyposażony w topór przeciwuderzeniowy.” Topory te były przeznaczone przede wszystkim do użycia jako przyrządy przeciwpożarowe – do przełamywania i usuwania paneli w kokpicie lub w innych miejscach w razie pożaru instalacji elektrycznej. W przypadku katastrof, oczywiście, topory te mogły być użyte do wybicia okien, zablokowania drzwi, itd. Topory Crash zostały przyjęte na rynek masowy, jak również, często łącząc kilka funkcji w jeden topór, takich jak łom, tłuczek do szkła, przecinak do pasów bezpieczeństwa, pazur paznokci, a nawet gniazda sześciokątne w niektórych.
16. Adze
An adze jest starożytnym narzędziem tnącym, które było używane z dwóch powodów. Pierwszym z nich było wygładzanie i rzeźbienie drewna w obróbce drewna, a drugim – oczyszczanie skalistej lub wypełnionej korzeniami ziemi lub uprawa istniejących gruntów rolnych pod zasiewy. Nie jest to właściwa siekiera, ale jest do niej podobna, z tą główną różnicą, że krawędź tnąca jest prostopadła do rękojeści (lub, mówiąc inaczej, krawędź jest pozioma, a nie pionowa jak w siekierze) i była często używana razem z siekierami, zwłaszcza podczas obróbki drewna. Adze, z zakrzywioną krawędzią, było często używane do „nabierania” drewna z pni drzew podczas robienia kajaków i było używane do robienia innych naczyń, takich jak miski, jak również.
17. Topór taktyczny
Nowoczesne topory taktyczne można prześledzić wstecz do tomahawków wietnamskich, które zostały wydane żołnierzom amerykańskim jako broń do walki wręcz, ostatniej szansy. Były one używane podczas tej wojny, także przez jednostki specjalne, które używały ich do szybkich i niszczycielskich, ale cichych obaleń. Oryginalne tomahawki wietnamskie miały ciemnozielony kolor, który dobrze pasował do dżungli Azji Południowo-Wschodniej, ale współczesne wersje są, częściej niż nie, całkowicie czarne. Cechą wyróżniającą toporek taktyczny jest to, że posiada on szpikulec na czubku, co pozwala na zadawanie ciosów, które penetrują głębiej w węższym obszarze – dobre do przebijania się przez warstwy ubrań – lub bardziej tradycyjne ataki siekierą, odpowiednie do lekko zakrytych lub odkrytych części ciała. Bądź ostrożny podczas używania takiej konstrukcji! Przyzwyczajaj się do obecności szpikulca na końcu ostrza, w przeciwnym razie możesz zranić siebie lub kogoś w pobliżu nieostrożnym lub źle ocenionym ruchem.
18. Topór Wikingów
Topory Wikingów mają dwie główne konstrukcje: jest „skeggox” lub topór z brodą, oraz topór duński, który jest znany ze swojej długiej, zakrzywionej krawędzi tnącej. Pierwszy z nich oparty jest na konstrukcji typowego topora używanego przez Wikingów w życiu codziennym, podczas gdy drugi jest toporem bojowym, stworzonym specjalnie do najazdów i wojen. Topory były jedną z najczęstszych broni używanych przez Wikingów, wraz z włóczniami, ponieważ miecze były rzadkością ze względu na to, jak drogie i trudne było wyprodukowanie takiej ilości metalu, jaka była potrzebna do produkcji mieczy. Oto mój przewodnik po toporach wikingów – najlepszych, jakie można obecnie dostać na rynku.
19. Topór do rzucania
Topory do rzucania są przeznaczone do rzucania – do polowań i wojen w przeszłości, a także do zabawy i zawodów w przeszłości i obecnie. Dobre topory do rzucania charakteryzują się prostą konstrukcją – tomahawki i inne lekkie topory były historycznie używane jako topory do rzucania i nadal są. Prosta rękojeść i lekka głowica z relatywnie wąską krawędzią tnącą – dla lepszej koncentracji kinetycznej i siły przebicia – są optymalną konstrukcją. Istnieją dwie organizacje, które mają określone kryteria dla toporów używanych w zawodach w rzucaniu toporem. Wszystko o tych kryteriach i toporach do rzucania napisałem tutaj.
20. Tomahawk
Tomahawki były lekkimi, małymi siekierami używanymi przez rdzennych Amerykanów w ich konfliktach między sobą i przeciwko Brytyjczykom, Francuzom i innym kolonizatorom. Przed przybyciem Europejczyków, głowice tomahawków były wykonane z kamienia i były mocowane paskami surowej skóry do rękojeści. Europejczycy wprowadzili metal i kowalstwo do plemion rdzennych Amerykanów i często używali metalowych tomahawków jako prezentów dyplomatycznych lub do handlu.
21. Maczuga rozłupująca
Maczugi rozłupujące nie są dokładnie siekierami, ponieważ nie mogą niczego ciąć. Zamiast tego są przeznaczone tylko do rozłupywania kłód lub okrąglaków. Krawędzie tradycyjnych rozłupywaczy są dość zaokrąglone, a policzki grubsze w kształcie wypukłym – aby lepiej rozbijać włókna drewna. Miotły do rozłupywania tak naprawdę nie tną – są ciężkie i używają tego ciężaru i siły zamachu do dosłownego rozpychania drewna. Maczugi są zazwyczaj duże i ciężkie, ponieważ rozłupywanie drewna wymaga dużej siły. Kobyły są często używane razem z klinami rozłupującymi, a wiele kobył ma hartowane trzonki, które pozwalają użytkownikowi wbijać nimi kliny w drewno.
22. Siekiera rozłupująca
Siekiery rozłupujące są z reguły lżejsze i mniej tępe niż maczugi rozłupujące. Topory te są jednak wykonane do tego samego celu – rozłupywania drewna. Podczas gdy wiele maul ma hartowane czasze, które pozwalają im być używane jako młotki, niewiele siekier rozłupujących ma tę cechę i polegają one bardziej na konstrukcji i mocy bitu do rozłupywania drewna. Sprawdź nasz przewodnik po najlepszych siekierach rozłupujących.
23. Siekiera górnika
Siekiery górnika odnoszą się do 2 do 2,5 funtowych głowic siekier zamontowanych na stosunkowo krótkich uchwytach, które pozwalały użytkownikom pracującym w ciasnych warunkach – na przykład w kopalniach – na obróbkę drewna i wykonywanie precyzyjnych prac poprzez dławienie się na uchwycie tuż pod głowicą siekiery, ale także na zastosowanie poważniejszej siły w razie potrzeby. „Siekiera górnika” może również odnosić się do ceremonialnych siekier noszonych przez górników w Niemczech i innych miejscach w Europie od czasów średniowiecza, które wyrosły z projektu siekiery z bardzo wąskim bitem używanym w kopalniach do poszukiwania i dłutowania żył cennego srebra, miedzi i innych rodzajów rudy.
24. Siekiera pasterska
Siekiera pasterska jest typem siekiery, którego nie widuje się już zbyt często. Znana jako valaška po słowacku i czesku, fokos po węgiersku, lub ciupaga po polsku, była narzędziem używanym przez europejskich pasterzy przy pracy. Miała długi, prosty trzonek, a mała siekierka służyła również jako trzonek, gdy używano jej jako laski. Kiedy wilki, niedźwiedzie, dzikie lub wściekłe psy i inne zwierzęta (w tym ludzie!) zagrażały pasterzowi lub jego trzodzie, mógł on i używał siekiery pasterskiej, aby odeprzeć zagrożenie. Topory pasterskie mogły być również używane jako laski na zdradliwych ścieżkach, jako siekiery do ścinania drzewek i usuwania gałęzi do budowy schronienia, oraz do innych lekkich zadań, które pasterz musiał podjąć opiekując się swoim stadem.
Części siekiery i terminy
Głowica siekiery – stalowa głowica siekiery
Oko – otwór, w który wpasowany jest trzonek lub trzonek
Osada – tylna strona głowicy siekiery
Obuch – część prowadząca do i włącznie z trzonkiem. obszar prowadzący do i obejmujący krawędź tnącą siekiery
Toe of the bit – górny wierzchołek trzonka siekiery
Heel – dolny wierzchołek trzonka siekiery
Beard – dolny łuk trzonka siekiery. Brody mogą być długie (jak w wielu toporach Wikingów), płytkie lub pomiędzy nimi.
Szeki – boki głowicy siekiery, mogą mieć kształt wypukły (szeroki) lub wklęsły (wąski)
Lug – miejsce, w którym policzki głowicy siekiery zanurzają się pod kątem rozwartym nad rękojeścią. Daje to większy kontakt głowicy siekiery z trzonkiem i sprawia, że mocowanie jest trwalsze.
Grzbiet – część trzonka, gdzie drewno „opada” w dół i staje się węższe.
Obuch – strona trzonka skierowana do przodu.
Szerokość – tylna strona trzonka.
Gałka – sama dolna część rękojeści.
Gałki na ogół miały trzy rodzaje:
- Gałki płetwowe
- Gałki skośne
- Gałki żebrowe
To na razie wszystko. Dzięki za przeczytanie!