Reading Rockets

Simple phonemic awareness

Isolated sound recognition

As stated by Lewkowicz (1980), „Children should be familiarized with speech sounds in isolation before they attempt to detect sounds within words” (p. 694). Ponieważ dzieci zazwyczaj nie są świadome, że słowa składają się z poszczególnych dźwięków mowy, które mogą być wytwarzane w izolacji, zadaniem nauczyciela jest dostarczenie dzieciom koncepcji dźwięków mowy.

Najlepiej jest to zrobić poprzez skojarzenie fonemów z istotą, czynnością lub przedmiotem, który jest znany dziecku. Na przykład, fonem /s/ może być kojarzony z syczącym dźwiękiem wydawanym przez węża – sssssss. Można stworzyć osobowość dźwiękową, nazywając /s/ dźwiękiem „węża Sammy’ego”. Wiele dźwięków ma naturalne skojarzenia, np. ryczący kogut dla /r/, brzęcząca pszczoła dla /z/ czy dźwięk „bądź cicho” dla /sh/.

Osobowości dźwiękowe można wprowadzać w sposób naturalny i w kontekście, wybierając do rozmowy konkretny dźwięk, który jest akcentowany w alfabecie lub innych książkach wykorzystujących aliterację. Na przykład, Obligato (1983) przedstawił „uśmiechnięte węże popijające truskawkowe napoje gazowane” dla litery alfabetu S. Pomocne jest stworzenie lub dostarczenie obrazków, które reprezentują te osobowości dźwiękowe i rozwieszenie ich w sali, gdy każda z nich jest wprowadzana. Czasami można stworzyć naturalne połączenie między dźwiękiem a literą, np. przedstawiając obrazek „Wąż Sammy” narysowany w kształcie litery S lub „Pszczoła Buzzy” lecąca na wzór litery Z (zob. Rys. 1).

Poza dostarczaniem etykiet ułatwiających mówienie o dźwiękach, obrazki dostarczają samokorygujących wskazówek dzieciom zaangażowanym w początkową izolację dźwięków i dopasowywanie dźwięków do słów.

Liczenie słów, sylab i fonemów

Ponieważ słowa i sylaby są bardziej wyraźne i bardziej bezpośrednio dostrzegalne niż pojedyncze fonemy, czynności, które obejmują liczenie liczby słów w zdaniu lub sylab w słowie mogą być używane jako początkowe kroki prowadzące do syntezy i segmentacji izolowanych fonemów (Lundberg, Frost, Peterson, 1988).

Liczenie słów może być przeprowadzone dla dowolnego zdania wybranego z lekcji czytania lub pisania. Zdanie powinno być przeczytane dzieciom bez rzucania się w oczy. Dzieci słuchają i umieszczają marker od lewej do prawej strony dla każdego usłyszanego słowa. Nauczyciel może potwierdzić liczbę słów, pokazując dzieciom wydrukowane zdanie, wskazując na każde słowo w trakcie czytania i każąc dzieciom dotknąć ich żetonów w korespondencji jeden do jednego. Nauczyciel może też wzmocnić „liczenie” dzieci używając tylko informacji słuchowych, powtarzając zdanie i każąc im dotykać każdego żetonu, aby potwierdzić liczbę usłyszanych słów.

Do liczenia sylab w słowach można wykorzystać takie czynności jak klaskanie w dłonie, stukanie w biurko lub maszerowanie w miejscu do sylab w imionach dzieci (Ma-ry), przedmiotach w najbliższym otoczeniu (win-dow) lub słowach z ulubionej bajki (wi-shy, wa-shy). Początkowo można skupić się na słowach dwusylabowych, a następnie przejść do trzech. Widoczna, możliwa do manipulowania reprezentacja dźwięków również pomaga w wyjaśnianiu i prowadzeniu zadań związanych z liczeniem i segmentacją dla początkujących (Lewkowicz, 1980).

Zajęcie z markerami używane do liczenia słów może być zaadaptowane do liczenia sylab poprzez dostarczenie każdemu dziecku dwóch lub trzech poziomo połączonych pudełek narysowanych na kartce papieru. Dzieci umieszczają żeton w każdym pudełku od lewej do prawej strony, w miarę jak słyszą każdą sylabę w słowie. Te same czynności mogą być wykorzystane do liczenia dźwięków w słowach.

Synteza dźwięków

Synteza dźwięków lub mieszanie dźwięków jest istotną umiejętnością związaną z późniejszą umiejętnością czytania (Lewkowicz, 1980; Lundberg i in…, 1988; Wagner, Torgeson, Laughon, Simmons, Bashotte, 1993) i jednym z najłatwiejszych do wykonania przez dzieci zadań związanych ze świadomością fonemów (Yopp, 1988).

Synteza dźwięków może być wykonywana w następującej sekwencji: łączenie początkowego dźwięku z pozostałą częścią słowa, następnie łączenie sylab słowa razem, a następnie łączenie pojedynczych fonemów w słowo.

Nauczyciel może modelować łączenie początkowego dźwięku ze słowem używając dżingla, „Zaczyna się na /l/ i kończy na ight, złóż to razem, a to mówi light.” Kiedy dzieci wpadną na pomysł, podają końcowe słowo.

Element ekscytacji można stworzyć używając imion dzieci do tej aktywności i prosząc każde dziecko, aby rozpoznało i wypowiedziało swoje imię, kiedy zostanie ono zaprezentowane – „It starts with /b/ and it ends with etsy, put it together and it says .”. Kontekst można zapewnić poprzez ograniczenie słów do przedmiotów, które można zobaczyć w sali lub do słów z konkretnej historii, którą dzieci właśnie przeczytały. W miarę jak dzieci nabierają biegłości, mogą na zmianę używać dżingla do prezentowania własnych słów, które mają być wymieszane przez klasę.

Gry w zgadywanie, które wykorzystują słowa rozbite na sylaby lub wyizolowane fonemy, dostarczają zabawnych czynności związanych z mieszaniem dźwięków.

Jedna z nich polega na użyciu kukiełki (być może przedstawiającej postać z bieżącej lekcji czytania), która mówi „zabawnie”, wypowiadając słowa sylaba po sylabie lub dźwięk po dźwięku, aby dzieci mogły je odgadnąć. Wstępnych wskazówek można udzielić poprzez wyświetlenie trzech obrazków, z których jeden przedstawia słowo wypowiadane przez kukiełkę. Lalka może potwierdzić lub zanegować odpowiedź ucznia, podnosząc obrazek i wypowiadając słowo będące przedmiotem segmentacji: „/f/-/i/-/sh/ – I said fish!”

Innym jest znane ćwiczenie „Co jest w torbie?”. Zamiast opisywać, co jest w torbie, nauczyciel wypowiada słowo sylaba po sylabie lub dźwięk po dźwięku, a dzieci odgadują słowo. Poprawna odpowiedź jest potwierdzana, gdy nauczyciel wyjmuje przedmiot z torby.

Yopp (1992) zasugerował wykorzystanie zabaw z piosenkami i przedstawił przykład na melodię „If You’re Happy and You Know It, Clap Your Hands”:

If you think you know this word, shout it out!
If you think you know this word, shout it out!
If you think you know this word,
Then tell me what you’ve heard,
If you think you know this word, shout it out!

Nauczyciel mówi słowo segmentowane, takie jak /k/-/a/-/t/, a dzieci odpowiadają, mówiąc słowo mieszane (s. 700-701).

Dopasowywanie dźwięku do słowa

Dopasowywanie dźwięku do słowa jest przydatne jako pierwszy krok w segmentacji dźwięków. Zasadniczo, dopasowywanie dźwięk-słowo wymaga, aby dziecko zidentyfikowało początkowy dźwięk słowa.

Uświadomienie początkowego dźwięku w słowie może być dokonane poprzez pokazanie dzieciom obrazka (pies) i poproszenie dzieci o zidentyfikowanie właściwego słowa z trzech: „Is this a /mmm/-og, a /d/d/d/-og, or a /sss/-og?”. Odmianą jest pytanie, czy słowo ma konkretny dźwięk: „Czy w psie jest /d/?”. Następnie można to zmienić na „Na jaki dźwięk zaczyna się pies – /d/, /sh/, czy /l/?”. Ta sekwencja zachęca dzieci do wypróbowania trzech nagłosów z rimem, aby zobaczyć, który z nich jest poprawny.

Najłatwiej jest używać kontynuantów, które mogą być wyolbrzymione i przedłużone, aby wzmocnić wejście dźwięku. Iteracja powinna być używana ze spółgłoskami przystankowymi, aby dodać nacisk.

Yopp (1992) również zasugerowała użycie piosenek w ćwiczeniach dopasowywania dźwięków. Jeden z kilku przedstawionych przez nią przykładów wykorzystuje melodię piosenki „Old MacDonald Had a Farm”:

Jaki dźwięk rozpoczyna te słowa?
Żółw, czas i zęby.
(Poczekaj na odpowiedź od dzieci.)
/t/ to dźwięk, od którego zaczynają się te słowa:
Żółw, czas i zęby.
Z /t/, /t/ tu i /t/, /t/ tam,
Tutaj /t/, tam /t/, wszędzie /t/, /t/.
/t/ to dźwięk, od którego zaczynają się te słowa:
Żółw, czas i zęby! (s. 700)

Dzieci mogą wykorzystać ulubione historie z lekcji czytania, aby zidentyfikować różne zestawy trzech słów, które zaczynają się na ten sam dźwięk, aby włączyć je do piosenki. Każdy powtórzony wers mógłby podkreślać inny dźwięk. Nauczyciel ponownie zwraca uwagę, aby w tych czynnościach używać dźwięków fonemów, a nie nazw liter.

Identyfikacja pozycji dźwięków

Ustalenie, że dźwięki występują w różnych pozycjach w słowach – początkowej, końcowej i środkowej – pomaga niektórym dzieciom w późniejszym zadaniu segmentacji całych słów na wyodrębnione elementy dźwiękowe.

Jedną z metod przedstawiania pozycji dźwięków jest wyświetlanie obrazka pociągu składającego się z lokomotywy, wagonu pasażerskiego i dorożki. Pod każdym elementem można narysować trzy pola łączące: jedno pod silnikiem, połączone z jednym pod wagonem pasażerskim, połączone z jednym pod dorożką (użyj tablicy plakatowej i laminatu). Wyjaśnij, że słowa mają początek, środek i koniec, tak jak pociąg ma początek, środek i koniec części.

Zademonstruj powoli artykułując słowo CVC (spółgłoska-samogłoska- spółgłoska) (np., /p/-/i/-/g/) i wskazując na pudełko odpowiadające pozycji każdego dźwięku w słowie. Następnie można powtórzyć słowo i poprosić dzieci o określenie, gdzie słyszą poszczególne dźwięki – „Where do you hear the /g/ in pig?”. Powoli artykułuj inne słowa CVC dla nich do słuchania i każ im zaznaczyć pole pod pociągiem, który wskazuje pozycję dźwięku, który określasz.

Segmentacja dźwięków

Segmentacja odnosi się do aktu izolowania dźwięków w słowie mówionym przez oddzielne wymawianie każdego z nich w kolejności (Ball & Blachman, 1991; Spector, 1992; Wagner i in., 1993).

Yopp (1988) stwierdził, że segmentacja dźwięków w słowie jest jednym z trudniejszych prostych zadań fonemowych do wykonania przez dzieci. Lewkowicz (1980) i Yopp (1992) sugerowali rozpoczęcie od izolowanych produkcji początkowych fonemów jako wstępu do segmentacji całych słów. Wcześniejsze zadania polegające na dopasowywaniu dźwięku do słowa i identyfikacji pozycji pomagają we wczesnym rozpoznawaniu i ćwiczeniu początkowych fonemów.

Kilku badaczy (Ball & Blachman, 1991; Bradley & Bryant, 1985; Griffith & Olson, 1992; Lewkowicz, 1980) wykorzystało wizualne i dotykowe wskazówki oparte na pudełkach Elkonina (Elkonin, 1973), aby pomóc w segmentacji fonemów. Na górze karty znajduje się obrazek z prostym słowem. Poniżej obrazka znajduje się matryca, która zawiera pole dla każdego fonemu (nie litery) w słowie (patrz rys. 2).

Nauczyciel modeluje proces, powoli artykułując słowo fonem po foncie, jednocześnie wciskając licznik do pola dla każdego fonemu. Dzieci mogą powiedzieć słowo z nauczycielem, podczas gdy liczebniki są umieszczane. Stopniowo dzieci powinny uczestniczyć w tym „powiedz to i przesuń to” (Ball & Blachman, 1991) działalności przez zmianę umieszczania liczników w każdym polu podczas wypowiadania każdego dźwięku w słowie. Zarówno matryca, jak i obrazek mogą być z czasem wyeliminowane, tak aby dzieci segmentowały słowo bez wizualnych wskazówek.

Słowa powinny być wybrane ze znanych tekstów, aby zapewnić sekwencję instrukcji od całości do części i dostarczyć dzieciom kontekstowych wskazówek, które łączą segmentację słów z codziennymi lekcjami w klasie.

Skojarzenia literowo-dźwiękowe

Wielu badaczy (Ball & Blachman, 1991; Byrne & Field- Barnsley, 1993; Hurford et al., 1994; Iversen & Tunmer, 1993) wykazali korzyści płynące z połączenia świadomości fonemów z wiedzą o literach w klasie. Jak stwierdzili Griffith i Olson (1992), „Najbardziej pedagogicznie uzasadnioną metodą kształcenia świadomości fonemów jest taka, która ostatecznie uwydatnia pełne odwzorowanie litera-dźwięk w segmentowanych słowach” (s. 518).

Wszystkie ćwiczenia świadomości fonemów, które wykorzystują żetony lub inne wizualne reprezentacje dźwięków mogą być zmodyfikowane tak, aby zawierały skojarzenia litera-dźwięk. W miarę jak dzieci opanowują poszczególne dźwięki, można wprowadzić odpowiadające im nazwy liter i umieścić je na żetonach (można użyć liter magnetycznych lub płytek do gry w Scrabble) i stopniowo wprowadzać do działań związanych z segmentacją.

Na początku należy umieścić tylko jedną literę lub płytkę, a pozostałe powinny być puste. Po tym, jak dziecko z powodzeniem dokona segmentacji za pomocą jednej litery lub płytki, można dodawać kolejne, w miarę opanowywania nowych nazw liter.

Aby wzmocnić nazwy liter, Blachman (1991) gra w „pocztę” – dzieci wybierają obrazek, mówią początkowy dźwięk obrazka i identyfikują literę reprezentowaną przez pierwszy dźwięk, „wysyłając” ją do odpowiedniego woreczka z literą.

Zmodyfikowana gra w bingo może zapewnić ćwiczenie w kojarzeniu dźwięku z literą. Pożądane litery, które mają być podkreślone są wybierane, zaczynając od dwóch lub trzech i dodając więcej w miarę postępów dzieci. Litery są drukowane w przypadkowej kolejności na kartach, które mają narysowane siatki 4 na 4 lub 5 na 5, po jednej karcie dla każdego dziecka.

Nauczyciel losuje z pojemnika płytki z literami pasujące do tych na kartach dzieci. Nauczyciel wypowiada fonem dla wylosowanej z pojemnika litery (zastępując go za każdym razem) i prosi dzieci o wskazanie litery odpowiadającej fonemowi poprzez umieszczenie markera w odpowiednim polu na ich kartach. Każde dziecko, które wypełni rząd lub kolumnę, może następnie nazwać litery na głos.

Praktyka wymyślonej pisowni w klasie może być również wykorzystana do tworzenia wyraźnych powiązań między segmentami dźwiękowymi a literami. Dzieci wybierają słowa, które chcą napisać, ale nie wiedzą, jak je przeliterować.

Dla każdego dźwięku w słowie rysowana jest ramka (pamiętaj, że jeden dźwięk może być reprezentowany przez dwie lub więcej liter – na przykład słowo buty ma tylko trzy fonemy, /sh/-/oo/-/z/). Dziecko może z pomocą nauczyciela uzupełnić litery, które słyszy i zna. Nauczyciel może uzupełnić litery, których dziecko nie zna.

Podsumowanie działań mających na celu wzmocnienie prostej świadomości fonemowej przedstawiono w poniższej tabeli.

Prosta świadomość fonemowa

Umiejętność ukierunkowana	Przykład
Rozpoznawanie izolowanych dźwięków	Sammy dźwięk węża mówi…. (/s/)
Liczenie słów/sylab/fononów	Ile (słów/sylab/dźwięków) słyszysz w tym (zdaniu/słowie)?
Synteza dźwięków	Zaczyna się na /l/ i kończy na ight, złóż to razem i to mówi… (light) Jakie słowo mówię? Złóż te dźwięki razem, aby utworzyć słowo – /f/-/i/-/sh/.
Dopasowywanie dźwięków do słów	Czy w kocie jest /k/? Jaki jest pierwszy dźwięk, który słyszysz w psie?
Identyfikacja pozycji dźwięków	Gdzie słyszysz głoskę /g/ w świni (na początku, w środku czy na końcu słowa)?
Segmentacja dźwięków	Jakie dźwięki słyszysz w słowie piłka? Powiedz każdą z nich.
Skojarzenie literowo-dźwiękowe	Jaka litera odpowiada pierwszemu dźwiękowi w słowie: książka?

.