Kim był faraon z Exodusu?

Po pierwsze, przepraszam za długie opóźnienie w opublikowaniu tego postu.

Jak obiecałem, rozważmy teraz to, co jest być może największym wydarzeniem zbawczym w całym Starym Testamencie – Exodus. Exodus to nie tylko stary hollywoodzki film, w którym Charlton Heston zagrał Mojżesza, to wydarzenie osadzone w historii i zapis odkupienia całego narodu w oparciu o Boże obietnice dane Abrahamowi wiele wieków wcześniej (zob. Rdz 12; 18; & 22).

Jak wielu chrześcijan zdaje sobie sprawę, cały Stary Testament zapowiada i antycypuje Chrystusa w typie i w proroctwie. Biblijny Exodus i Pascha wskazują na Chrystusa jako symbolicznego i prawdziwego baranka paschalnego, którego krew została przelana, aby odpokutować za grzechy narodu i odkupić wszystkich tych, którzy wierzą – nie tylko Żydów, ale każdego, kto uwierzy. Pytanie za 64 miliony dolarów brzmi jednak, skąd wiemy, że exodus rzeczywiście miał miejsce, tak jak mówi Biblia? Większość chrześcijan traktuje biblijną relację z przymrużeniem oka i wierzy, że wydarzyła się ona tak, jak mówi Biblia, jednak niewielu potrafi wskazać dowody poza Biblią, że rzeczywiście miała ona miejsce. Zrozumiałe jest, że wielu sceptyków szybko zwraca uwagę na to, że nie ma ani krzty historycznego dowodu na wyjście Izraelitów z Egiptu.

Pozwólcie mi stwierdzić tutaj, że artykuł na blogu z pewnością NIE jest miejscem, w którym można dowiedzieć się wszystkiego o wszystkich złożonych historycznych wymiarach Exodusu, ale mam nadzieję, że odpowie on na niektóre z waszych pytań i da odpowiedź tym, którzy kwestionują zapis biblijny.

Jak stwierdziłem w moim poprzednim poście, chronologia jest kluczem do odblokowania historii starożytnego Izraela i do naszego zrozumienia jak wydarzenia zapisane w Biblii są równoległe do historii innych narodów na Starożytnym Bliskim Wschodzie. Jeśli przyjmiemy błędną datę chronologiczną dla wydarzenia biblijnego, wówczas zlokalizowanie tego wydarzenia w przeszłości staje się bardzo trudne, jeśli nie niemożliwe. Tak jest nie tylko z lokalizacją biblijnych patriarchów, ale także z odkryciem exodusu, podboju czy królestwa Izraelitów pod panowaniem Dawida i Salomona w zapisie archeologicznym. Prawdę mówiąc, to właśnie tutaj leży duża część (ale z pewnością nie cała) bitwy, jeśli chodzi o debaty w archeologii biblijnej

Data Exodusu

W swojej książce na temat okresu historycznego Starego Testamentu profesor Eugene Merrill stwierdza,

„Data exodusu, najważniejszego wydarzenia w przeszłości Izraela, jest tak kluczowa dla reszty historii, że obowiązkowo należy poświęcić trochę uwagi problemowi ustalenia tej daty i tak wielu innych ważnych dat, jak to tylko możliwe. Oczywiście, w Starym Testamencie nie ma liczenia czasu w odniesieniu do p.n.e. lub n.e. lub jakiegokolwiek innego punktu ustalonego i znanego autorom Starego Testamentu, tak więc sprawa jest bardziej skomplikowana niż mogłoby się to normalnie wydawać.”

Większość krytycznych uczonych i archeologów datuje dziś napisanie Księgi Wyjścia na około czas wygnania babilońskiego (ok. 586 r. p.n.e.), i zwykle utrzymują, że Wyjście jest etiologiczną opowieścią stworzoną przez żydowskich uczonych w Piśmie podczas niewoli babilońskiej, aby nadać wiarygodność i poczucie celu ich trudnej sytuacji. Z pewnością nie ma ona żadnych podstaw w historii ani faktach. Ale jeśli ktoś korzysta z własnych wewnętrznych odniesień Biblii dotyczących Exodusu, data powinna być oczywista. W innym miejscu Merrill wyjaśnia:

„Zgodnie z 1 Królewska 6:1, exodus miał miejsce 480 lat przed położeniem fundamentów pod świątynię Salomona. Salomon podjął się tego w swoim czwartym roku, 966 p.n.e., więc exodus, zgodnie z normalną hermeneutyką i poważną oceną biblijnych danych chronologicznych, miał miejsce w 1446 roku.”

Jeśli jest to poprawna data exodusu, to teoretycznie powinniśmy być w stanie zlokalizować archeologiczne pozostałości tego wydarzenia w starożytnym Egipcie. Ale nie tak szybko. Tylko dlatego, że możemy mieć właściwą datę nie oznacza, że egipskie dowody będą oczywiste. Trzeba zadać więcej pytań. Zanim przyjrzymy się niektórym z tych pytań, zacznijmy od tego, co jest prawdopodobne: tożsamość faraona z czasów Exodusu. Kim on był? Co więcej, co o nim wiemy? To może wydawać się proste pytanie, ale to jest trochę bardziej skomplikowane niż można sobie wyobrazić.

Kim był faraon z Exodusu?

Myślę, że to dość interesujące, że konto Exodusu w Starym Testamencie nie wspomina imienia faraona. Skoro Mojżesz był autorem, to z pewnością mógł go wymienić. Więc dlaczego tego nie zrobił? W skrócie, uważam, że imię faraona nie jest wymienione celowo. W całym opowiadaniu o Exodusie faraon albo sugeruje, albo pyta: „Kim jest Pan, że mam słuchać jego głosu, aby wypuścić Izraela? Nie znam Pana, ani nie pozwolę Izraelowi odejść” (Wj 5,2). Ironia, być może zamierzona, polega na tym, że nie znamy imienia faraona, ale znamy imię Pana (Jahwe – „JESTEM”). Księga Wyjścia nie została napisana, aby wywyższyć egipskiego faraona (który był uważany za „boskiego boga-króla”), ale raczej Boga Izraela.

Yul Brynner jako Ramzes I w epickim filmie Cecila B. DeMille’a z 1956 r. „Dziesięć przykazań”

Dodatkowy problem w ustaleniu dokładnego faraona z czasów Wyjścia ma związek z debatą w samej egiptologii. Debata dotyczy przypisania prawidłowych dat do panowania faraonów. Datowanie Egiptu faraonów pochodzi przede wszystkim (choć nie wyłącznie) z 3 wieku pne egipskiego kapłana & historyk Manetho, który zamówił panowania faraonów do trzydziestu dynastii lub rodzin, w jego pracy Aegyptiaca (Historia Egiptu). Starożytni Egipcjanie sami zachowali zapis czasu według astronomicznego cyklu zwanego cyklem Sothic. Jednym z powodów, dla których wielu uczonych opowiada się dziś za zrewidowaną chronologią starożytnego Egiptu, jest pytanie, czy cykl Sothic jest wiarygodną metodą datowania. Aby bardzo długa i skomplikowana historia krótka, I’ll oświadczyć tutaj, że trzymam się poprawionej chronologii, która sprawia, że drobne poprawki na daty i dlatego wpływa na tożsamość faraona.

Zgodnie ze standardową chronologią, większość krytycznych uczonych wierzy, że Ramzes II (ok. 1304-1236 pne) był faraonem exodusu. Istnieje jednak wiele problemów z identyfikacją Ramzesa II jako faraona exodusu, a jednym z nich jest to, że był on jednym z najdłużej panujących królów w starożytnym Egipcie. Jak zauważa Merrill, „Jeśli śmierć Ramzesa sprowadziłaby Mojżesza z powrotem do Egiptu, exodus miałby miejsce po 1236 roku, a więc data zbyt późna, by kogokolwiek zadowolić.” Ale być może, co ważniejsze, nie ma żadnych archeologicznych lub inskrypcyjnych dowodów w Egipcie lub starożytnym Kanaanie, które pasują do biblijnych opisów.

Ale, nie rozpaczaj! Przy odrobinie pracy detektywistycznej; punkt wyjścia około 1446 r. p.n.e.; i znajomość egipskiej XVIII dynastii, możliwe jest ustalenie prawdopodobnej tożsamości faraona w Księdze Wyjścia. Co ciekawe, istnieje około trzech faraonów, których życie jest równoległe i współgra z narracją OT Exodus: (1) faraon, który wydał dekret o zabijaniu pierworodnych; (2) faraon ucisku Izraela i (3) faraon samego wydarzenia exodusu. Ze względu na ilość miejsca, przyjrzymy się pierwszemu i ostatniemu.

Faraon, który wydał dekret o zabiciu pierworodnych żydowskich dzieci

Z uwagi na chronologię tekstu biblijnego, jest bardzo możliwe, że Amenhotep I był faraonem, który wydał dekret w Księdze Wyjścia 1:15-16 o zabiciu wszystkich Hebrajczyków płci męskiej. Gdy przyjrzymy się bliżej tym ramom czasowym w historii Egiptu, odkryjemy również, że Thutmose I (1528-1508 p.n.e.), syn Amenhotepa I, miał córkę o imieniu Hatszepsut. Hatszepsut jest dość dobrze znana ze źródeł historycznych i archeologicznych, a sama ma bardzo ciekawą historię. Aby zapewnić sobie królewskie prawa dziedziczenia, Hatszepsut poślubiła swojego przyrodniego brata Thutmose II. Kiedy Thutmose II zmarł przedwcześnie, Hatszepsut przejęła rolę faraona wraz z i jej młodszy (męski) siostrzeniec (& pasierb) Thutmose III. Jak zauważa William Murnane, „Chociaż Hatszepsut nie zdetronizował jej siostrzeńca, ona twierdził roszczenia do władzy królewskiej równej jego i, jako starszy coregent, wziął pierwszeństwo nad nim w współczesnych zabytków.” Podczas jej współrządów z młodszym Thutmose III, Egipt cieszył się czasem dobrobytu i wielkiego budownictwa. Jedną z najbardziej znanych budowli, która przetrwała do dziś, jest świątynia grobowa królowej (zwana też Deir el-Bahari) znajdująca się w Dolinie Królów.

Deir el-Bahari lub świątynia Hatszepsut położona w pobliżu Luksoru, Egipt (Wikipedia)

Bardzo możliwe, że kiedy była młodsza, to właśnie ta odważna młoda królowa wyciągnęła Mojżesza z Nilu (Wj 2:5-10). W innym dotyku ironii, Hatszepsut mówi się, że jest jedną z pierwszych kobiet w starożytnej historii, o których jesteśmy dobrze poinformowani. Jeśli jest ona córką faraona, który uratował Mojżesza z Nilu wbrew dekretowi jej dziadka Amenhotepa I, to wydaje się właściwe, że jest ona pamiętana zarówno w historii egipskiej, jak i biblijnej.

Faraon z Exodusu

W końcu rozważamy tożsamość słynnego faraona z biblijnego exodusu. Zgodnie z wnioskami z powyższej dyskusji, i jeśli poprawna jest zrewidowana chronologia historii Egiptu, to Amenhotep II (1450-1425 p.n.e.) musi być faraonem biblijnego exodusu. Merrill rozwija:

Nasza identyfikacja Amenhotepa II jako faraona exodusu jest wspierany przez dwa inne względy. Po pierwsze, chociaż większość królów z dynastii 18 wykonane ich główne miejsce zamieszkania w Tebach, daleko na południe od Izraelitów w Delcie, Amenhotep był w domu w Memphis i najwyraźniej panował stamtąd większość czasu. Dzięki temu znajdował się w bliskim sąsiedztwie ziemi Goszen i był łatwo dostępny dla Mojżesza i Aarona. Po drugie, najlepsze zrozumienie sugeruje, że władza Amenhotepa nie przeszła na jego najstarszego syna, ale raczej na Thutmose IV, młodszego syna. Jest to przynajmniej sugerowane w tak zwanej steli marzeń znalezionej u podstawy Wielkiego Sfinksa w pobliżu Memfis.

Inne dowody w postaci inskrypcji poza zapisem biblijnym dają nam obraz tego, jaki był Amenhotep. Według Alfred J. Hoerth,

Amenhotep II był słynnym sportowcem w młodości i pozostawił kilka opowieści o swoich zdolnościach fizycznych (ANET 243-45). Na przykład, odnotowano, że nikt inny nie był wystarczająco silny, aby naciągnąć jego łuk. Pewnego dnia przetestował dwieście sztywnych łuków, a następnie zaczął jeździć swoim rydwanem wokół serii miedzianych tarcz, z których każda miała około trzech cali grubości. Zgodnie z opowieścią, każdy strzał trafiał w cel, a strzały wpadały przez tylną część tarcz.

W uzupełnieniu do tych i innych cech brawury i sprawności wojskowej, zrozumiałe jest, dlaczego Mojżesz był niechętny do konfrontacji z faraonem, jak Bóg mu nakazał. Jednak, gdy historia rozwijała się w Księdze Wyjścia, a Pan Bóg zesłał dziesięć plag na Amenhotepa II, czytamy, że „zatwardził swoje serce” przeciwko Bogu i przeciwko uwolnieniu Żydów. To pozornie łagodne stwierdzenie – „zatwardziałość serca faraona” – jest również argumentem za autentycznością relacji biblijnej. Jeśli (lub ponieważ) Mojżesz był autorem Pięcioksięgu i znał kulturę i religię Egiptu z pierwszej ręki, to z pewnością zrozumiałby, że „zatwardziałość serca” nie jest czymś dobrym. Tak wynika z Egipskiej Księgi Umarłych (Papirus z Ani). Dokument ten był tekstem religijnym, który opisywał, co działo się w życiu pozagrobowym według religii egipskiej. Po śmierci serce faraona było ważone na wadze przez Anubisa (boga świata podziemnego) na piórze ma’at, czyli prawdy. Aby mieć ciężkie serce lub utwardzone serce (tj. uparty / dumny serce) byłby potępiony faraona w życiu pozagrobowym. Co ciekawe, większość starożytnych egipskich mumii (zwłaszcza faraonów) znaleziono pochowanych ze świętymi drobiazgami i skarabeuszami (żuki gnojowe) wykonane ze złota lub innych materiałów, a zostałyby umieszczone nad sercem, aby chronić go w życiu pozagrobowym. Te skarabeusze były zapisane z zaklęciami z Księgi Umarłych.

Jest tak wiele więcej, że mógłbym wspomnieć tutaj, ale jak widać z powyższej dyskusji, jest to tylko wierzchołek góry lodowej (jak mówią) dowodów na biblijny exodus. W rzeczywistości istnieje o wiele więcej wewnętrznych tekstowych i literackich dowodów na to, że relacja z Exodusu jest prawdziwa, ale miejsce i czas nie pozwolą nam na przejrzenie ich tutaj. Dla bardziej szczegółowych informacji polecam dwa z najlepszych źródeł, jakie znam, a które są dostępne dla większości ludzi: (1) Ancient Egypt and the Old Testament (Starożytny Egipt i Stary Testament) autorstwa Johna D. Currida oraz (2) Israel in Egypt: The Evidence for the Authenticity of the Exodus Tradition by James K. Hoffmeier.

Myślę, że prawdopodobnie bezpiecznie jest powiedzieć, że wielu biblijnych sceptyków żąda spektakularnych dowodów i spektakularne dowody mogą być nadchodzące. Badania w tej fascynującej dziedzinie trwają nadal i co roku dokonywane są nowe odkrycia. Jeden rzecz I móc z pewnością, być że dotychczas, the Egipski dowód, gdy właściwie rozumieć być konsekwentny z the biblijny rejestr. Nawet nasza przynależność do nowej chronologii jest w granicach akademickiego szacunku i ortodoksji.

W moim ostatnim blogu na ten temat (który miejmy nadzieję nie będzie tak długi!), będziemy badać inne dowody na Exodus, jak również dowody na militarny podbój Kanaanu przez Jozuego.

.