Rym

ArabicEdit

Rymy były szeroko rozpowszechnione na Półwyspie Arabskim około VI wieku, w listach, wierszach i pieśniach, a także długich, rymowanych qasidas. Ponadto Koran używa formy rymowanej prozy o nazwie saj’.

Języki celtyckieEdit

Rymowanie w językach celtyckich przybiera drastycznie inny przebieg niż większość innych zachodnich schematów rymowania, pomimo silnego kontaktu z wzorcami romańskimi i angielskimi. Nawet dziś, pomimo szerokiej interakcji z kulturą angielską i francuską, rym celtycki nadal wykazuje cechy rodzime. Brian Ó Cuív określa zasady rymu w poezji irlandzkiej okresu klasycznego: ostatnia podkreślona samogłoska i wszystkie kolejne długie samogłoski muszą być identyczne, aby dwa słowa się rymowały. Spółgłoski są pogrupowane w sześć klas do celów rymu: nie muszą być identyczne, ale muszą należeć do tej samej klasy. Zatem „b” i „d” mogą się rymować (obie są „dźwięcznymi ploziwami”), podobnie jak „bh” i „l” (obie są „dźwięcznymi kontynuantami”), ale „l”, „dźwięczna kontynuanta”, nie może rymować się z „ph”, „bezdźwięczną kontynuantką”. Ponadto, „dla idealnego rymu palatalizowana spółgłoska może być zrównoważona tylko przez palatalizowaną spółgłoskę, a welarizowana spółgłoska przez welarizowaną”. W okresie poklasycznym reguły te popadły w desuetude, a w popularnym wierszu często wystarcza zwykłe asonansowanie, jak widać na przykładzie irlandzkiego rymu gaelickiego z tradycyjnej pieśni Bríd Óg Ní Mháille:

Tutaj samogłoski są takie same, ale spółgłoski, chociaż obie palatalizowane, nie należą do tej samej klasy w bardowskim schemacie rymowania.

ChineseEdit

Poza samogłoskowo-konsonantowym aspektem rymowania, chińskie rymy często obejmują jakość tonu (czyli kontur tonalny) jako integralny czynnik językowy w określaniu rymu.

Użycie rymu w klasycznej chińskiej poezji zazwyczaj, ale nie zawsze, pojawia się w formie sparowanych par parów, z end-rhymingiem w końcowej sylabie każdego paru.

Innym ważnym aspektem rymu w odniesieniu do studiów nad językiem chińskim jest badanie lub rekonstrukcja przeszłych odmian języka chińskiego, takich jak Middle Chinese.

EnglishEdit

Poezja staroangielska to głównie wiersz aliteracyjny. Jednym z najwcześniejszych rymujących się wierszy w języku angielskim jest The Rhyming Poem.

Jak stres jest ważny w języku angielskim, leksykalny stres jest jednym z czynników, które wpływają na podobieństwo dźwięków dla percepcji rymu. Doskonały rym można zdefiniować jako przypadek, gdy dwa słowa rymują się, jeśli ich końcowa podkreślona samogłoska i wszystkie następujące dźwięki są identyczne.

Niektóre słowa w języku angielskim, takie jak „orange” i „silver”, są powszechnie uważane za nie mające rymu. Although a clever writer can get around this (for example, by obliquely rhyming „orange” with combinations of words like „door hinge” or with lesser-known words like „Blorenge” – a hill in Wales – or the surname Gorringe), it is generally easier to move the word out of rhyming position or replace it with a synonym („orange” could become „amber”, while „silver” could become a combination of „bright and argent”). A skilled orator might be able to tweak the pronunciation of certain words to facilitate a stronger rhyme (for example, pronouncing 'orange’ as 'oringe’ to rhyme with 'door hinge’)

One view of rhyme in English is from John Milton’s preface to Paradise Lost:

The Measure is English Heroic Verse without Rime, as that of Homer in Greek, and of Virgil in Latin; Rime being no necessary Adjunct or true Ornament of Poem or good Verse, in longer Works especially, but the Invention of a barbarous Age, to set off wretched matter and lame Meeter; grac’t indeed since by the use of some famous modern Poets, carried away by Custom…

Bardziej umiarkowany pogląd prezentuje W. H. Auden w The Dyer’s Hand:

Rymy, metrum, formy strof itp, są jak słudzy. Jeśli pan jest wystarczająco uczciwy, by zdobyć ich sympatię i wystarczająco stanowczy, by nakazać im szacunek, rezultatem jest uporządkowane, szczęśliwe gospodarstwo domowe. Jeśli jest zbyt despotyczny, składają wymówienie; jeśli brakuje mu autorytetu, stają się niechlujni, impertynenccy, pijani i nieuczciwi.

Wymuszony lub niezgrabny rym jest często kluczowym składnikiem doggerel.

FrenchEdit

W poezji francuskiej, w przeciwieństwie do angielskiej, powszechne jest posiadanie identycznych rymów, w których rymują się nie tylko samogłoski końcowych sylab wersów, ale także ich spółgłoski wstępne („consonnes d’appui”). Dla ucha kogoś przyzwyczajonego do angielskiego wiersza, często brzmi to jak bardzo słaby rym. Na przykład, angielski doskonały rym homofonów, mąka i kwiat, wydaje się słaby, podczas gdy francuski rym homofonów doigt („palec”) i doit („musi”) lub punkt („punkt”) i punkt („nie”) jest nie tylko dopuszczalne, ale dość powszechne.

Rymy są czasami klasyfikowane w kategoriach „rime pauvre” („biedny rym”), „rime suffisante” („wystarczający rym”), „rime riche” („bogaty rym”) i „rime richissime” („bardzo bogaty rym”), zgodnie z liczbą rymujących się dźwięków w dwóch słowach lub w częściach dwóch wersów. Na przykład rym „tu” z „vu” byłby rymem ubogim (słowa mają tylko wspólną samogłoskę), rym „pas” z „bras” rymem dostatecznym (mają wspólną samogłoskę i cichą spółgłoskę), a „tante” z „attente” rymem bogatym (mają wspólną samogłoskę, spółgłoskę na początku i spółgłoskę w kodzie z niemym „e”). Autorytety nie zgadzają się, jednak, na dokładnie gdzie umieścić granice między kategoriami.

Holorime jest skrajnym przykładem rime richissime obejmujący cały wers. Alphonse Allais był znamienitym wyrazicielem holorime. Oto przykład kupletu holorime z Marca Monniera:

Klasyczny rym francuski różni się od rymu angielskiego nie tylko odmiennym traktowaniem spółgłosek nagłosowych. To również traktuje spółgłoski coda w charakterystyczny sposób.

Francuska ortografia zawiera kilka końcowych liter, które nie są już wymawiane, i które w wielu przypadkach nigdy nie były wymawiane. Takie końcowe niewymawiane litery nadal wpływają na rym zgodnie z zasadami klasycznej francuskiej wersyfikacji. Są one spotykane w prawie wszystkich francuskich tekstach wersyfikacyjnych sprzed XX wieku, ale te zasady rymowania prawie nigdy nie są brane pod uwagę od XX wieku.

Najważniejszą „niemą” literą jest „nieme e”. W mówionym francuskim dzisiaj, końcowe „e” jest, w niektórych regionalnych akcentach (w Paryżu na przykład), pomijane po spółgłoskach; ale w klasycznej francuskiej prozodii, było uważane za integralną część rymu, nawet gdy następuje po samogłosce. „Joue” może rymować się z „boue”, ale nie z „trou”. Rymujące się słowa zakończone tym niemym „e” mówiło się, że tworzą „rym podwójny”, podczas gdy słowa nie zakończone tym niemym „e” tworzyły „rym pojedynczy”. Zasadą formowania strof było to, że rymy pojedyncze i podwójne musiały występować naprzemiennie w strofie. Virtually all 17th-century French plays in verse alternate masculine and feminine Alexandrin couplets.

The now-silent final consonants present a more complex case. One również były tradycyjnie integralną częścią rymu, tak że „pont” rymowało się z „vont”, ale nie z „long”; ale pisownia i wymowa nie pokrywały się dokładnie – „pont” również rymowało się z „rond”. Istnieje kilka zasad, które rządzą większością spółgłosek końcowych w archaicznej wymowie francuskiej:

• Rozróżnienie między dźwięcznymi i bezdźwięcznymi spółgłoskami jest utracone w pozycji końcowej. Dlatego „d” i „t” (oba wymawiane jako /t/) rymują się. Tak samo jest z „c”, „g” i „q” (wszystkie /k/), „b” i „p” (oba /p/), oraz „s”, „x” i „z” (wszystkie /z/). Rymy kończące się na /z/ są nazywane „rymami liczby mnogiej”, ponieważ większość rzeczowników i przymiotników w liczbie mnogiej kończy się na „s” lub „x”.
• Samogłoski nosowe rymują się, czy pisane z „m” lub „n” (np. „essaim” rymuje się z „sain”, ale nie ze „saint”).
• Jeżeli słowo kończy się kropką, po której następuje „s”, kropka jest niema i ignorowana do celów rymowania (np. „temps” rymuje się z „dents”). W archaicznej ortografii niektóre z tych niemych przystanków są pomijane również w pisowni (np. „dens” dla „dents”).

GermanEdit

Bez względu na to, że fonologia niemiecka charakteryzuje się szerokim wachlarzem dźwięków samogłosek, niektóre niedoskonałe rymy są powszechnie akceptowane w poezji niemieckiej. Obejmują one rymowanie „e” z „ä” i „ö”, rymowanie „i” z „ü”, rymowanie „ei” z „eu” (pisane „äu” w niektórych słowach) i rymowanie długiej samogłoski z jej krótkim odpowiednikiem.

Kilka przykładów rymów niedoskonałych (wszystkie z „An die Freude” Friedricha Schillera):

• Deine Zauber binden wieder / Alle Menschen werden Brüder
• Freude trinken alle Wesen / Alle Guten, alle Bösen
• Einen Freund, geprüft im Tod; / und der Cherub steht vor Gott.

GreekEdit

Patrz Homoioteleuton

Starożytna poezja grecka jest ściśle metryczna. Rhyme is used, if at all, only as an occasional rhetorical flourish.

The first Greek to write rhyming poetry was the fourteenth-century Cretan Stephanos Sachlikis. Rym jest obecnie powszechnym elementem greckiej poezji.

HebrewEdit

Starożytny hebrajski rzadko zatrudniał rym, np. w Księdze Wyjścia 29 35: ועשית לאהרן ולבניו כָּכה, ככל אשר צויתי אֹתָכה (identyczny człon w obu rymujących się słowach to / 'axa/ ). Rym stał się stałym – wręcz obowiązkowym – elementem poezji w języku hebrajskim, około IV wieku naszej ery. Występuje on w żydowskiej poezji liturgicznej powstałej w czasach Cesarstwa Bizantyjskiego. Uczeni zdali sobie z tego sprawę dopiero niedawno, dzięki tysiącom piyut, które zostały odkryte w kairskiej Genizie. Przyjmuje się, że zasada rymu została przeniesiona z hebrajskiej poezji liturgicznej do poezji syryjskiego chrześcijaństwa (pisanej po aramejsku) i przez to pośrednictwo wprowadzona do poezji łacińskiej, a następnie do wszystkich innych języków Europy.

LatinEdit

W łacińskiej retoryce i poezji homeoteleuton i aliteracja były często stosowanymi środkami.

Rym ogonowy był używany sporadycznie, jak w tym fragmencie poezji Cycerona:

Rym ogonowy nie był jednak stosowany jako wybitna cecha strukturalna poezji łacińskiej, dopóki nie został wprowadzony pod wpływem lokalnych tradycji wernakularnych we wczesnym średniowieczu. Jest to łaciński hymn Dies Irae:

Poezja średniowieczna może mieszać łacinę i języki wernakularne. Mieszanie języków w wierszu lub rymowanie słów w różnych językach określa się mianem makaronizmu.

PolishEdit

W literaturze polskiej rym był używany od początku. Wiersz nierymowany nigdy nie był popularny, choć czasem naśladowano go z łaciny. Poematy epickie Homera, Wergiliusza, a nawet Miltona zostały przez polskich tłumaczy zaopatrzone w rymy. Ze względu na akcentowanie paroksytoniczne w języku polskim zawsze przeważały rymy żeńskie. Zasady rymu polskiego zostały ustalone w XVI wieku. Wówczas w sylabicznym systemie wersyfikacyjnym dopuszczono wyłącznie rymy żeńskie. Wraz z wprowadzeniem metra sylabiczno-akcentowego, w poezji polskiej zaczęły pojawiać się rymy męskie. Największą popularnością cieszyły się one pod koniec XIX wieku. Najczęstszym schematem rymowym w języku staropolskim (XVI-XVIII w.) był kuplet AABBCCDD…, ale poeci polscy, znając doskonale język i literaturę włoską, eksperymentowali z innymi schematami, m.in. ottava rima (ABABABCC) i sonet (ABBA ABBA CDC DCD lub ABBA ABBA CDCD EE).

Metrum sonetu Mickiewicza to polska aleksandryna (trójnastozgłoskowiec, z ang:) 13(7+6), a jego rymy są żeńskie: i .

portugalskiEdit

Portugalski klasyfikuje rymy w następujący sposób:

• rima pobre (biedny rym): rym między słowami tej samej kategorii gramatycznej (np. rzeczownik z rzeczownikiem) lub między bardzo częstymi końcówkami (-ão, -ar);
• rima rica (rym bogaty): rym między wyrazami z różnych klas gramatycznych lub z nieczęstymi końcówkami;
• rima preciosa (rym szlachetny): rym między słowami o innej morfologii, na przykład estrela (gwiazda) z vê-la (widzieć ją);
• rima esdrúxula (rym dziwny): rym między słowami proparoksytonicznymi (na przykład ânimo, „animus”, i unânimo, „jednomyślny”).

RussianEdit

Rym został wprowadzony do poezji rosyjskiej w XVIII wieku. Poezja ludowa była na ogół nierymowana, polegając bardziej na daktylicznych zakończeniach linii dla efektu. Dwa słowa kończące się akcentowaną samogłoską są uważane za rymujące się tylko wtedy, gdy dzielą się poprzedzającą spółgłoską. Pary samogłosek rymują się – nawet jeśli nie-Rosjanie mogą nie postrzegać ich jako ten sam dźwięk. Pary spółgłosek rymują się, jeżeli obie są dewiacyjne. Podobnie jak w języku francuskim, poezja formalna tradycyjnie przeplata rymy męskie i żeńskie.

Wczesna XVIII-wieczna poezja wymagała doskonałych rymów, które były również rymami gramatycznymi – mianowicie, że końcówki rzeczowników rymowały się z końcówkami rzeczowników, końcówki czasowników z końcówkami czasowników itd. Takie rymy opierające się na morfologicznych zakończeniach stają się znacznie rzadsze we współczesnej poezji rosyjskiej, a większe zastosowanie mają rymy przybliżone.

SanskritEdit

Wzorce bogatego rymu (prāsa) odgrywają rolę we współczesnej poezji sanskryckiej, ale tylko w niewielkim stopniu w historycznych tekstach sanskryckich. Są one klasyfikowane zgodnie z ich pozycją w padzie (stopie metrycznej): ādiprāsa (pierwsza sylaba), dvitīyākṣara prāsa (druga sylaba), antyaprāsa (ostatnia sylaba) etc.

SpanishEdit

Hiszpański rozróżnia głównie dwa rodzaje rymów:

• rima consonante (rym spółgłoskowy): Te słowa o tym samym akcentowaniu z identycznymi zakończeniami, pasującymi spółgłoskami i samogłoskami, na przykład robo (rozbójnik) i lobo (wilk), legua (liga) i yegua (klacz) lub canción (pieśń) i montón (kupa).
• rima asonante (rym asonansowy): te słowa z tym samym akcentem, że tylko samogłoski identyczne na końcu, na przykład zapato (but) i brazo (ramię), ave (ptak) i ame (kochałbym), relój (zegarek) i feróz (zaciekły), puerta (drzwi) i ruleta (ruletka).

Rym hiszpański jest również klasyfikowany według typu akcentu, ponieważ różne typy nie mogą się ze sobą rymować:

• rima llana (rym płaski): rymujące się słowa są nieakcentowane, na przykład cama (łóżko) i rama (gałąź), pereza (lenistwo) i moneda (moneta) lub espejo (lustro) i pienso (myślę).
• rima grave (rym paroksytonowy): Rymujące się słowa są akcentowane na ostatniej sylabie, na przykład: cartón (karton) i limón (cytryna), jeréz (sherry) i revéz (wstecz). Grobowe słowa, które kończą się na jednej samogłosce mogą być rymami asonante na przykład compró (kupił) i llevó (niósł), tendré (będę miał) i pediré (poproszę), perdí (zgubiłem) i medí (zmierzyłem).
• rima esdrújula (rym nieparzysty): Rymujące się słowa są akcentowane na antepenult. Na przykład mácula (plama) i báscula (skala), estrépito (hałas) i intrépido (nieustraszony), rápido (szybki) i pálido (blady).

TamilEdit

Istnieją pewne unikalne schematy rymowania w językach drawidyjskich, takich jak Tamil. W szczególności, rym zwany etukai (anafora) występuje na drugiej spółgłosce każdej linii.

Inne rymy i pokrewne wzorce są nazywane mōnai (aliteracja), toṭai (epifora) i iraṭṭai kiḷavi (paralelizm).

Niektóre klasyczne tamilskie formy poetyckie, takie jak veṇpā, mają sztywne gramatyki dla rymów do tego stopnia, że mogłyby być wyrażone jako gramatyka bezkontekstowa.

VietnamesEdit

Rymy są używane w wietnamskim do tworzenia symilii. Poniżej znajduje się przykład rymowanej symilii:

Nghèo như con mèo
/ŋɛu ɲɯ kɔn mɛu/
„Biedny jak kot”

Porównaj powyższy wietnamski przykład, który jest rymowaną symilią, z angielskim zwrotem „(as) poor as a church mouse”, który jest tylko semantyczną symilią.