2007 Schools Wikipedia Selection. Przedmioty pokrewne: Geografia Europy
Irlandia jest czasami znana jako „Szmaragdowa Wyspa” ze względu na jej zieloną scenerię.
Geografia Irlandii opisuje wyspę w północno-zachodniej Europie na północnym Oceanie Atlantyckim. Ocean jest odpowiedzialny za chropowaty zachodniej linii brzegowej, wzdłuż której znajduje się wiele wysp, półwyspów i uwroci. Główne cechy geograficzne Irlandii to niskie równiny centralne otoczone pierścieniem gór przybrzeżnych. Najwyższym szczytem jest Carrauntuohill (irlandzki: Corrán Tuathail), który ma 1041 m (3414 stóp). Wzdłuż rzek Irlandii znajduje się wiele dużych jezior, z Lough Neagh największym w Wielkiej Brytanii i Irlandii. Wyspa jest podzielona przez rzekę Shannon, na 259 km (161 mil) z 113 km (70 mil) ujścia najdłuższa rzeka w Irlandii, która płynie na południe od County Cavan na północy do spełnienia Atlantyku tylko na południe od Limerick.
Wyspa Irlandii składa się politycznie z Republiki Irlandii i Irlandii Północnej. Położony na zachód od wyspy Wielkiej Brytanii, znajduje się na około 53 ° N 8 ° W. Ma całkowitą powierzchnię 84,079 km ² (32,477 mil ²). Irlandia jest oddzielona od Wielkiej Brytanii przez Morze Irlandzkie, a od kontynentalnej Europy przez Morze Celtyckie.
Geografia fizyczna
Rozwój geologiczny
Slieve League w Donegal jest doskonałym przykładem wczesnej irlandzkiej formacji skalnej.
Najstarsza znana irlandzka skała ma około 1,7 miliarda lat i znajduje się na wyspie Inishtrahull u wybrzeży hrabstwa Donegal. W innych częściach Donegal, naukowcy odkryli skały, które rozpoczęły życie jako osady lodowcowe, pokazując, że w tym wczesnym okresie, część tego, co miało stać się Irlandią, była w uścisku epoki lodowcowej. Jednak ze względu na skutki późniejszych wstrząsów, to jest prawie niemożliwe, aby sekwencja tych wczesnych warstw rock correctly.
Około 600 milionów lat temu, pod koniec ery prekambryjskiej, irlandzki landmass został podzielony na dwie części, z jednej połowy na zachodniej stronie Oceanu Iapetus i inne na wschodniej stronie, zarówno w około szerokości geograficznej, że RPA zajmuje obecnie. Z dowodów skamieniałości znalezionych w Bray Head w hrabstwie Wicklow, Irlandia była poniżej poziomu morza w tym czasie.
Przez następne 50 milionów lat, te dwie części dryfowały ku sobie, ostatecznie jednocząc około 440 milionów lat temu. Skamieniałości odkryte w pobliżu Clogher Head, County Louth, pokazują zbliżanie się fauny przybrzeżnej z obu stron pierwotnego podziału oceanu. Góry północno-zachodniej Irlandii powstały podczas kolizji, podobnie jak granit, który można znaleźć w miejscach w Donegal i Wicklow.
Irlandzka masa lądowa była teraz nad poziomem morza i leżała w pobliżu równika, a kopalne ślady lądowych form życia przetrwały z tego okresu. Należą do nich skamieniałe drzewa z Kiltorcan w hrabstwie Kilkenny, szeroko rozpowszechnione skamieniałości ryb kostnych i małży słodkowodnych oraz odciski stóp czteronożnego płaza zachowane w łupkach na wyspie Valentia w hrabstwie Kerry. Old Red Sandstone również powstał w tym czasie.
Między 400 milionów a 300 milionów lat temu, północno-zachodnia Europa – w tym Irlandia – zatonęła pod ciepłym, bogatym w wapń morzem. W wodach tych powstawały wielkie rafy koralowe, tworząc ostatecznie wapień, który do dziś stanowi około 65 procent płaszcza skalnego wyspy. Gdy wody ustąpiły, rozkwitły lasy tropikalne i bagna. Z powstałych szczątków roślinnych powstał węgiel, którego większość uległa później erozji. Okres ten, znany jako epoka karbonu, zakończył się wraz z dalszym ruchem płyt, w wyniku którego Irlandia zaczęła dryfować dalej na północ. Wynikający z tego nacisk stworzył te irlandzkie łańcuchy górskie i wzgórza, które biegną w kierunku z północnego wschodu na południowy zachód.
Krasowy krajobraz w Burren
Do 250 milionów lat temu Irlandia znajdowała się na szerokości geograficznej dzisiejszego Egiptu i miała klimat pustynny. To właśnie w tym czasie większość węgla i piaskowca uległa erozji. Cieńsze warstwy wapienia na południu kraju również częściowo ucierpiały w wyniku tej erozji. Wapień, który został odsłonięty przez zniknięcie jego piaskowcowego płaszcza, został dotknięty przez dwutlenek węgla i inne czynniki, co doprowadziło do powstania krasowego krajobrazu, który nadal można zobaczyć w Burren w hrabstwie Clare.
Wkrótce po tym okresie szczątki organiczne w morzach wokół Irlandii zaczęły tworzyć złoża gazu i ropy, które teraz odgrywają ważną rolę w gospodarce wyspy. Następnie, około 150 milionów lat temu, Irlandia została ponownie zanurzona, tym razem w kredowym morzu, które spowodowało powstanie kredy na dużej części powierzchni. Ślady tego przetrwały pod lawą bazaltową, którą można znaleźć w niektórych częściach północy.
Około 65 milionów lat temu rozpoczęła się aktywność wulkaniczna, która utworzyła tę lawę. Góry Mourne i inne góry w północnej części wyspy powstały w wyniku tej działalności. Warunki klimatyczne w tym czasie były ciepłe i kwitła roślinność. Szczątki roślinne w depresji Antrim utworzyły pokłady węgla brunatnego, które do dziś pozostają nietknięte. Ciepłe warunki powodowały duże opady deszczu, które przyspieszały procesy erozji i powstawanie krasowych form krajobrazu.
Do 25 milionów lat temu Irlandia była bliska przyjęcia swojego obecnego położenia. Długi okres erozji doprowadził do znacznego uformowania się gleby i większość płaszcza skalnego została pokryta. Na obszarach o dobrym odwodnieniu pokrycie składało się z brązowej lub szarej gleby, natomiast na obszarach słabo odwodnionych dominowała czarna glina. W miarę ochładzania się klimatu spowolniło się formowanie gleby, a zaczęła pojawiać się flora i fauna, która miliony lat później stała się znana pierwszym mieszkańcom Ziemi. Do około trzech milionów lat temu obecny krajobraz Irlandii mniej więcej się ukształtował.
Od około 1,7 miliona lat temu ziemia jest w uścisku cyklu ciepłych i zimnych etapów, które nieuchronnie wpłynęły na Irlandię. The wczesny dowód my mieć dla ten skutek pochodzić od the okres znać jako the Ballylinian Ciepły Etap, niektóre pół milion rok temu. W tym czasie większość drzew, które obecnie uważa się za rodzime drzewa irlandzkie, była już zadomowiona na wyspie. Działanie lodu podczas zimnych etapów było głównym czynnikiem w doprowadzeniu irlandzkiego krajobrazu do jego obecnej formy.
Oczywiste wpływy lodu na krajobraz obejmują tworzenie dolin lodowcowych, takich jak Glendalough w Wicklow i corries, lub jezior polodowcowych. Odkładanie się kopców gruzu pod topniejącym lodem stworzyło drumliny, powszechną cechę krajobrazu w północnej części Midlands. Pod lodem tworzyły się również strumienie, a materiał przez nie naniesiony tworzył eskersy (irlandzki eiscir). Największy z nich, Esker Riada, dzieli północną i południową połowę wyspy, a jego grzbiet służył niegdyś jako główna autostrada łącząca wschodnie i zachodnie wybrzeże.
Skały i rodzaje gleby
Duża centralna nizina jest wapienna, pokryta osadami lodowcowymi gliny i piasku, z rozległymi bagnami i jeziorami. Bog of Allen jest jednym z największych torfowisk. Góry przybrzeżne są bardzo zróżnicowane pod względem budowy geologicznej. Na południu, góry składają się ze starych czerwonych piaskowców z wapiennymi dolinami rzek. W Galway, Mayo, Donegal, Down i Wicklow, góry są głównie granitowe, podczas gdy duża część północno-wschodniej części kraju to płaskowyż bazaltowy. Obszar szczególnej uwagi to Giant’s Causeway, w hrabstwie Antrim, formacja głównie bazaltowa.
Gleby na północy i zachodzie są zwykle słabo odwodnione torfy i gleby, w tym torfowe gleby bielicowe. Natomiast na południu i wschodzie są to gleby brunatne bezodpływowe oraz bielice brunatne i szarobrunatne. Znajduje to odzwierciedlenie w rozkładzie opadów na wyspie, przy czym regiony słabo odwadniane są regionami o najwyższych opadach.
Niezwykłe środowisko występuje w północnej części hrabstwa Clare, na obszarze znanym jako The Burren. Ten krasowy krajobraz składa się z wapiennej skały macierzystej, z niewielką ilością lub brakiem gleby w najbardziej wewnętrznych obszarach. Istnieje wiele zapadlisk, gdzie woda powierzchniowa znika przez porowatą powierzchnię skalną, a rozległe systemy jaskiń zostały utworzone w niektórych obszarach.
Pasma górskie
Irlandia składa się z przeważnie płaskiego, nisko położonego obszaru w środkowej części kraju, otoczonego pasmami górskimi, takimi jak (zaczynające się w hrabstwie Kerry i działające przeciwnie do ruchu wskazówek zegara) Macgillycuddy’s Reeks, Comeragh Mountains, Blackstair Mountains, Wicklow Mountains, the Mournes, Glens of Antrim, Sperrin Mountains, Bluestack Mountains, Derryveagh Mountains, Ox Mountains, Nephinbeg Mountains i grupa Twelve Bens/ Maumturks. Niektóre pasma górskie znajdują się bardziej w głębi lądu na południu Irlandii, takie jak Góry Galtee, Góry Silvermines i Góry Slieve Bloom. Najwyższym szczytem jest Carrauntuohill, który ma 1041 m (3414 stóp) wysokości. Znajduje się on w Macgillycuddy’s Reeks, paśmie wyrzeźbionych przez lodowiec piaskowcowych gór w hrabstwie Kerry, w południowo-zachodniej części wyspy. Góry nie są wysokie – tylko trzy szczyty przekraczają 1000 m (tylko), a kolejne 455 przekracza 500 m.
Rzeki i jeziora
Główną rzeką Irlandii jest rzeka Shannon, 386 km (240 mil), najdłuższa rzeka w Irlandii lub Wielkiej Brytanii, która oddziela bagniste tereny środkowej Irlandii od zachodniej części kraju. Wzdłuż swojego biegu rzeka tworzy trzy jeziora: Lough Allen, Lough Ree i Lough Derg. Lough Derg jest największym z nich. Rzeka Shannon wpływa do Oceanu Atlantyckiego za miastem Limerick w ujściu Shannon. Inne główne rzeki to Liffey, Lee, Blackwater, Nore, Suir, Barrow i Boyne. (Zobacz listę rzek w Irlandii.)
Lough Neagh, w Ulsterze, jest największym jeziorem w Irlandii. Legenda głosi, że olbrzym, Fionn mac Cumhail, walczył z innym w Szkocji, i rozwścieczony, wydobył grudkę ziemi, którą rzucił. Wpadła ona do Morza Irlandzkiego, tworząc Wyspę Man, podczas gdy dziura wypełniła się wodą, stając się Lough Neagh. Inne duże jeziora to Lough Erne i Lough Corrib. (Zobacz listę irlandzkich loughs.)
Inlets
Topografia Irlandii
Zaczynając od hrabstwa Donegal, Lough Swilly oddziela jedną stronę półwyspu Malin. Lough Foyle po drugiej stronie, jest jedną z większych zatok w Irlandii, położoną pomiędzy hrabstwem Donegal a hrabstwem Londonderry. Dalej na wybrzeżu znajduje się Belfast Lough, pomiędzy hrabstwem Antrim i hrabstwem Down. Również w hrabstwie Down znajduje się Strangford Lough, a właściwie zatoka częściowo oddzielająca półwysep Ards od lądu. Dalej w dół wybrzeża, Carlingford Lough znajduje się między Down i County Louth.
Zatoka Dublin jest kolejnym dużym wlotem, podczas gdy wschodnie wybrzeże Irlandii jest w większości jednolite aż do portu Wexford przy ujściu rzeki Slaney. Na południowym wybrzeżu, port Waterford znajduje się u ujścia rzeki Suir (do której wpadają dwie pozostałe z Trzech Sióstr (rzeka Nore i rzeka Barrow)). Następny ważny wlot jest Cork Harbour, przy ujściu rzeki Lee, w którym Great Island jest położony.
Dunmanus Bay, Bantry Bay, Kenmare estuarium i Dingle Bay są wszystkie wloty między półwyspami County Kerry. Na północ od nich znajduje się ujście rzeki Shannon. Pomiędzy północnym hrabstwem Clare a hrabstwem Galway znajduje się zatoka Galway.
Zatoka Clew znajduje się na wybrzeżu hrabstwa Mayo, na południe od Achill, podczas gdy zatoka Blacksod znajduje się na północ od wyspy. Zatoka Killala znajduje się na północnym wybrzeżu Mayo. Donegal Bay jest głównym wlotem między hrabstwem Donegal i hrabstwem Sligo.
Headlands
Malin Head, hrabstwo Donegal jest najbardziej północnym punktem w Irlandii, podczas gdy Mizen Head jest jednym z najbardziej południowych punktów, stąd termin „Malin Head to Mizen Head” (lub odwrotnie) jest używany do wszystkiego, co odnosi się do wyspy Irlandii jako całości. Carnsore Point, County Wexford to kolejny skrajny punkt Irlandii, będący najdalej na południowy wschód wysuniętym punktem Irlandii.
Dalej wzdłuż wybrzeża znajduje się Hook Head, również w County Wexford, podczas gdy Old Head of Kinsale w County Cork jest jednym z wielu uwroci wzdłuż południowego wybrzeża Irlandii.
Loop Head to cypel, na którym hrabstwo Clare dochodzi do punktu na zachodnim wybrzeżu Irlandii, z Atlantykiem na północy i dalej w głąb lądu na południu, ujście Shannon. Hags Head to kolejny cypel, który znajduje się dalej w północno-zachodniej części wybrzeża Clare, z Klifami Moheru wzdłuż wybrzeża na północ od tego punktu.
Wyspy i półwyspy
Półwysep Dingle widziany z Banna Strand
Wyspa Achill, hrabstwo Mayo w północno-zachodniej Irlandii jest największą wyspą u wybrzeży Irlandii. Wyspa jest zamieszkana i jest połączona z lądem stałym mostem. Następnymi co do wielkości wyspami są Wyspy Aran, u wybrzeży hrabstwa Galway, goszczące społeczność irlandzkojęzyczną, czyli Gaeltacht. Wyspa Valentia u wybrzeży półwyspu Iveragh w hrabstwie Kerry jest również jedną z większych wysp Irlandii i jest stosunkowo dobrze zasiedlona, a na jej południowo-wschodnim krańcu znajduje się most. Omey Island, u wybrzeży Connemara w hrabstwie Galway jest wyspa pływów.
Niektóre z najbardziej znanych półwyspów w Irlandii są w County Kerry; półwysep Dingle, wspomniany półwysep Iveragh i półwysep Beara. Półwysep Ards w hrabstwie Down jest jednym z większych półwyspów poza Kerry. Półwysep Inishowen w hrabstwie Donegal obejmuje najbardziej wysunięty na północ punkt Irlandii, Malin Head i kilka ważnych miast, w tym Buncrana na Lough Swilly, Carndonagh i Moville na Lough Foyle.
Najbardziej wysuniętym na północ elementem lądowym Irlandii jest wyspa Inishtrahull, poza Malin Head, chociaż wyspa Rockall może zasługiwać na ten zaszczyt, ale jej status jest sporny, twierdzą tak Wielka Brytania, Republika Irlandii, Dania (dla Wysp Owczych) i Islandia. Jego najbardziej na południe jest Fastnet Rock.
Klimat
Irlandia ma klimat umiarkowany, choć znacznie cieplejszy niż prawie wszystkie inne miejsca na podobnej szerokości geograficznej, takie jak Polska (na kontynencie) lub Nowa Fundlandia (na przeciwległym brzegu Atlantyku), ze względu na ocieplający wpływ dryfu północnoatlantyckiego. Przeważające wiatry wieją z południowego zachodu na północny wschód, urywając się na wysokich górach zachodniego wybrzeża. Opady deszczu są zatem szczególnie istotnym elementem życia w zachodniej Irlandii, przy czym na wyspie Valentia, na zachodnim wybrzeżu hrabstwa Kerry, notuje się prawie dwa razy więcej rocznych opadów niż w Dublinie na wschodzie (1400 mm w porównaniu z 762 mm). W całym kraju około 60% rocznych opadów występuje między sierpniem a styczniem.
Styczeń i luty to najzimniejsze miesiące w roku, a średnie dzienne temperatury powietrza wahają się między 4 a 7 °C w tych miesiącach. Lipiec i sierpień są najcieplejsze, z zakresem od 14 do 16 °C. Najbardziej słoneczne miesiące to maj i czerwiec, średnio od pięciu do siedmiu godzin słońca dziennie.
Chociaż ekstremalne zjawiska pogodowe w Irlandii są stosunkowo rzadkie w porównaniu z innymi krajami na kontynencie europejskim, zdarzają się. Eksplozywne depresje atlantyckie, występujące głównie w grudniu, styczniu i lutym, mogą czasami przynieść wiatry o prędkości do 160 km/ph (100 mph) w zachodnich hrabstwach przybrzeżnych; podczas gdy w miesiącach letnich, a zwłaszcza pod koniec lipca/wcześniej w sierpniu, mogą wystąpić nagłe i gwałtowne burze, zwłaszcza, ale nie wyłącznie, w środkowej i zachodniej części kraju.
Tabela przedstawia średnie dane klimatyczne dla stacji meteorologicznej na lotnisku w Dublinie w okresie od 1961 do 1990 roku.
| Factor | Jan | Feb | Mar | Apr | May | Jun | Jul | Aug | Sep | Oct | Nov | Dec; | Year |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mean daily max temp (°C) | 7.6 | 7.5 | 9.5 | 11.4 | 14.2 | 17.2 | 18.9 | 18.6 | 16.6 | 13.7 | 9.8 | 8.4 | 12.8 |
| Mean daily min temp (°C) | 2.5 | 2.5 | 3.1 | 4.4 | 6.8 | 9.6 | 11.4 | 11.1 | 9.6 | 7.6 | 4,2 | 3,4 | |
| Średnie dzienne usłonecznienie (h) | 1,8 | 2.5 | 3.6 | 5.2 | 6.1 | 6.0 | 5.4 | 5.1 | 4.3 | 3,1 | 2,4 | 1,7 | 3,9 |
| Średni miesięczny deszcz (mm) | 69.4 | 50.4 | 53.8 | 50.7 | 55.1 | 56.0 | 49.9 | 70.5 | 66.7 | 69.7 | 64.7 | 75.6 | 732.7 |
Geografia polityczna i ludzka
Irlandia jest podzielona na cztery prowincje, Connacht, Leinster, Munster i Ulster, oraz 32 hrabstwa. Sześć z dziewięciu hrabstw Ulsteru tworzy Irlandię Północną, a pozostałe 26 tworzy Republikę Irlandii. Mapa pokazuje granice hrabstw dla wszystkich 32 hrabstw.
 |
Republika Irlandii
|
Północna Irlandia
|
Z administracyjnego punktu widzenia, 20 z hrabstw w Republice jest jednostkami samorządu lokalnego. Pozostałe sześć ma więcej niż jeden obszar władz lokalnych, co daje w sumie 34 władze na poziomie hrabstwa. Tipperary składa się z dwóch części: North Tipperary i South Tipperary. Miasta Dublin, Cork, Limerick, Galway i Waterford posiadają rady miejskie i są zarządzane oddzielnie od hrabstw noszących te nazwy. Pozostała część hrabstwa Dublin jest podzielona na Dun Laoghaire-Rathdown, Fingal, i South Dublin.
Obszary wyborcze w Republice Irlandii, zwane okręgami wyborczymi zgodnie z prawem irlandzkim, w większości przypadków podążają za granicami hrabstw. Utrzymanie powiązań z systemem hrabstw jest obowiązkowym elementem reorganizacji granic okręgów wyborczych.
W Irlandii Północnej, duża reorganizacja samorządu lokalnego w 1973 roku zastąpiła sześć tradycyjnych hrabstw i dwie gminy hrabstw (Belfast i Derry) przez 26 okręgów jednopoziomowych, które, z wyjątkiem Fermanagh, przekraczają tradycyjne granice hrabstw. Sześć hrabstw i dwa county-boroughs pozostają w użyciu dla celów takich jak porucznikowanie. W listopadzie 2005 r. ogłoszono propozycje, które spowodowałyby zmniejszenie liczby władz lokalnych do siedmiu.
Całkowita populacja wyspy, licząca około 6 milionów osób, koncentruje się na wschodnim wybrzeżu, szczególnie w Dublinie i Belfaście oraz ich okolicach.