Katharina Wirnitzer była w trakcie szkolenia do wyścigu Bike Transalp, jednego z najtrudniejszych na świecie zawodów wytrzymałościowych, kiedy zaczęła badać, czy dieta wegańska jest odpowiednia dla sportowców.
Był rok 2003 i weganizm był daleki od obecnego boomu, który ustanowił go jednym z najbardziej modnych trendów żywieniowych. Ale Wirnitzer, naukowiec sportowy z Uniwersytetu w Innsbrucku, zaintrygował się odrodzeniem starożytnych teorii łączących diety oparte na roślinach z poprawą wyników sportowych.
„Pierwszymi sportowcami stosującymi ścisłe diety oparte na roślinach byli gladiatorzy”, mówi. „Rzymskie pisma donoszą, że wszyscy walczący przestrzegali diety gladiatoriam saginam, która opierała się na pokarmach roślinnych, w tym dużych ilościach roślin strączkowych i ziaren, i zawierała niewiele lub wcale białka zwierzęcego.”
Teraz, prawie dwa tysiąclecia później, Wirnitzer jest jednym z garstki badaczy próbujących dotrzeć do sedna tego, czy weganizm może zwiększyć szanse sportowca na sukces sportowy. Przez ostatnią dekadę prowadziła badanie NURMI, najszerszą jak dotąd inicjatywę badającą efekty diety wegańskiej w sportach wyczynowych i ultra-wytrzymałościowych.
NURMI jest szczególnie na czasie, ponieważ skojarzenie weganizmu z różnymi korzyściami zdrowotnymi – od utraty wagi po zmniejszone ryzyko chorób zapalnych – sprawiło, że dieta ta zyskała na popularności w ostatnich latach, zarówno wśród ogółu społeczeństwa, jak i elitarnych sportowców. Najnowsze badanie przeprowadzone przez Vegan Society szacuje, że w Wielkiej Brytanii jest około 600 000 wegan – czterokrotny wzrost w ciągu ostatnich pięciu lat – podczas gdy sportowcy wysokiego szczebla, od Lewisa Hamiltona do Jermaina Defoe, zaczęli eksperymentować z weganizmem.
Jednakże mimo boomu na weganizm, nawet najbardziej optymistyczni naukowcy przestrzegają, że wciąż wiele nie rozumiemy na temat tej diety. W szczególności niewiele wiadomo o długoterminowych konsekwencjach weganizmu i czy posiada znaczące zalety w stosunku do diety wszystkożernej lub wegetariańskiej.
Portrety diety mogą być partyzanckie: niedawny film dokumentalny Netflix Game Changers został skażony przez rewelacje, że producenci wykonawczy są współzałożycielami wegańskiej firmy spożywczej i że wiele dowodów przedstawionych w filmie jest wybiórczych, niskiej jakości i anegdotycznych. Co więcej, jak w przypadku wielu dietetycznych interwencji, poszukiwanie prawdy o weganizmie jest często przyćmione przez potencjalne zyski finansowe – z przewidywaniami, że globalny rynek wegańskiej żywności będzie wart 24,3 miliarda dolarów do 2026 roku.
To chyba nie jest zaskakujące. Czy to modne miejskie bary oferujące wegańskie wino, czy też szereg nowych produktów wprowadzanych na rynek w supermarketach i sklepach ze zdrową żywnością, weganizm jest nową dojną krową w branży wellness. Eksperci ds. badań rynkowych już teraz przewidują, że wartość globalnego rynku żywności wegańskiej osiągnie 24,3 mld dolarów do 2026 roku. Oczekuje się, że sam ser wegański rozwinie się w przemysł warty prawie 4 miliardy dolarów w ciągu najbliższych pięciu lat.
Więc co tak naprawdę wiemy o weganizmie i co może zrobić dla naszego zdrowia?
Dążenie do zmniejszenia chorób sercowo-naczyniowych
Na Uniwersytecie Sheffield Hallam David Rogerson spędził ostatnią dekadę, badając wpływ interwencji dietetycznych na zdrowie fizyczne. Twierdzi, że jednym z powodów, dla których weganizm może być dla ciebie dobry, jest fakt, że może on chronić przed chorobami sercowo-naczyniowymi, poprzez zmniejszenie otyłości i obniżenie cholesterolu. Te przewlekłe choroby kosztują Wielką Brytanię około 9 miliardów funtów rocznie; weganizm może być rozwiązaniem.
„Istnieje coraz więcej dowodów na to, że zmniejszone spożycie produktów pochodzenia zwierzęcego, w połączeniu ze wzrostem ilości pokarmów pochodzenia roślinnego, wydaje się być dobre dla naszego zdrowia”, mówi Rogerson. „Jest to być może spowodowane tym, że te pokarmy zawierają dużo przeciwutleniających fitonutrientów i azotanów, podczas gdy niektóre produkty zwierzęce zawierają dużo prozapalnych tłuszczów i prowadzą do produkcji metabolitu zwanego TMAO, który został powiązany z problemami sercowo-naczyniowymi.”
Przeciwzapalny efekt pokarmów pochodzenia roślinnego jest uważany za powód, dla którego diety wegańskie wydają się łagodzić objawy niektórych chorób autoimmunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów. Tenisistka Venus Williams, która cierpi na zespół Sjögrena, przypisuje swojej diecie wegańskiej złagodzenie ekstremalnego zmęczenia związanego z tym schorzeniem i umożliwienie jej kontynuowania rywalizacji na najwyższym poziomie.
Pełny obraz jest bardziej złożony niż się wydaje. Naukowcy odkryli, że połączona grupa wegetarian i wegan okazała się mieć wyższe ryzyko udaru krwotocznego niż osoby jedzące mięso. Jednak ze względu na niewielką liczbę wegan w badaniu, trudno jest wyciągnąć jednoznaczne wnioski. „Możliwe przyczyny mogą być związane z niższym poziomem cholesterolu lub niedoborem niektórych składników odżywczych, takich jak witamina B12” – mówi Tammy Tong, badaczka z University of Oxford’s Nuffield Department of Population Health. „Weganie są również na wyższe ryzyko niedoboru B12, ponieważ składnik odżywczy jest naturalnie dostępny tylko z żywności pochodzenia zwierzęcego. Niski poziom B12 może być związany z podwyższonym poziomem homocysteiny we krwi, co może być związane z wyższym ryzykiem udaru mózgu.”
Choć grupy lobby wegańskiego twierdziły, że dieta skutkuje zdrowszym mikrobiomem jelitowym i zmniejsza ryzyko niektórych nowotworów, w porównaniu z dietami opartymi na mięsie, eksperci twierdzą, że jest niewiele konkretnych dowodów na poparcie tego. „Było jedno badanie w USA, które patrzyło na wszystkie nowotwory przewodu pokarmowego łącznie i nie wykazało różnicy u wegan w porównaniu z niewegetarianami”, mówi Tong. „Dwa badania dotyczyły ryzyka raka jelita grubego u wegan i oba nie wykazały znaczącej różnicy w porównaniu z nieweganami.”
Głównym powodem, dla którego wciąż wiemy stosunkowo niewiele jest to, że podczas gdy termin „weganin” został po raz pierwszy ukuty w 1944 roku, nie wszedł do głównego nurtu aż do dużo późniejszego okresu i przez długi czas badania naukowe klasyfikowały wegan i wegetarian razem. Ale z rosnącymi kwotami finansowania nauk sportowych idących do badania weganizmu, to może rzeczywiście być przez sportowców, i ich niekończące się dążenie do „szybciej, wyżej, silniejszy”, że dowiadujemy się najwięcej o diecie w nadchodzących latach.
Wielkie nadzieje, ale mało dowodów
Badanie NURMI śledzi 8000 biegaczy z całej Europy, w tym osoby jedzące mięso, wegan i wegetarian i ma na celu sprawdzenie, czy przestrzeganie diety wegańskiej w czasie prowadzi do większej wytrzymałości na dystansach półmaratonu i maratonu. W ciągu najbliższych kilku lat NURMI opublikuje jedną z pierwszych analiz tego, jak wegańscy biegacze porównują się do swoich odpowiedników jedzących mięso, a według Wirnitzera wciąż jesteśmy w powijakach, jeśli chodzi o zrozumienie tego, jak nasze odżywianie może zwiększyć zdolności sportowe.
„Istnieje ogromny potencjał, który wciąż pozostaje niewykorzystany, zarówno pod względem zdrowia, jak i wydajności w zawodach sportowych”, mówi.
Jednym z powodów, dla których sportowcy w takim zakresie sportów są zainteresowani dietą wegańską, jest to, że może ona zwiększyć odporność, a także wspomóc powrót do zdrowia i rehabilitację po urazie. Roślinne produkty spożywcze, takie jak buraki, zawierają azotany, które wspomagają przepływ krwi oraz transport tlenu i składników odżywczych przez organizm.
„Elitarni sportowcy przyglądają się wszystkim dostępnym legalnym opcjom, aby zwiększyć swoją wydajność”, mówi Richard Brennan, dyrektor zarządzający Sports Science Consultants, który bada sportowców, którzy przez całe życie jedli mięso, a teraz przechodzą na dietę wegańską. „To, na czym się skupiamy, to korzyści dla ogólnego stanu zdrowia, które mogłyby wzmocnić reakcje treningowe w zakresie kondycjonowania różnych systemów energetycznych, skuteczniejszego dostosowania się do programów treningowych siły i mocy, a także mniej czasu wolnego od choroby, aby trenować.”
To są nadzieje na weganizm, ale naukowcy ostrzegają, że jak dotąd było tak mało badań sportowców, że jest bardzo mało dowodów na ich poparcie. Wirnitzer opublikował przełomową pracę z 2014 roku, która wykazała, że dobrze zaplanowana dieta wegańska spełnia wymagania żywieniowe sportowców wytrzymałościowych, ale nadal nie wiemy praktycznie nic o tym, czy jest to optymalna dieta.
Naukowcy wyrazili obawy, że dieta jest zbyt restrykcyjna dla sportowców, którzy podróżują po świecie rywalizując w zawodach sportowych. Sportowcy mogliby stać się niedożywieni, nie być w stanie utrzymać masy mięśniowej i cierpieć na niedobory B12 (co prowadziłoby do zmęczenia i słabego transportu tlenu), wapnia i witaminy D.
„Istnieje potencjał niższego spożycia tych minerałów, które odgrywają rolę w zdrowiu kości”, mówi Rogerson. „Istnieją dowody na to, że weganie doświadczają większego obrotu kostnego i zmniejszonej gęstości kostno-mineralnej, więc może to oznaczać, że weganie są narażeni na zwiększone ryzyko urazu kości. Wiemy również, że kobiety sportowcy mogą być na zwiększone ryzyko takich urazów, jeśli nie jedzą wystarczająco dużo, więc jest to potencjalnie podwójny wstyd.”
Jak praktyczny jest wegański styl życia?
Wątpliwości dotyczące praktyczności weganizmu rozciągają się na ogół populacji. Jednym z pytań jest to, czy weganie mogą zaplanować swoją dietę wystarczająco dobrze przez wiele lat, aby uniknąć rozwoju niedoborów. Przeprowadzono dwa badania populacyjne, które monitorowały wegan w czasie, jedno po Adwentystach Dnia Siódmego w USA i Kanadzie oraz badanie EPIC-Oxford, które śledziło stan zdrowia prawie 50.000 osób jedzących mięso, wegetarian i wegan w całej Wielkiej Brytanii. Naukowcy zaangażowani w to ostatnie badanie odkryli, że podczas gdy spożywanie warzyw bogatych w wapń, takich jak jarmuż i brokuły, może chronić kości, w rzeczywistości wielu wegan nie spełnia swojego zapotrzebowania na wapń. W rezultacie stwierdzili 30% zwiększone ryzyko złamań u wegan w porównaniu z wegetarianami i osobami jedzącymi mięso.
„Wciąż potrzeba więcej badań, aby zrozumieć możliwe różnice w ryzyku złamań i czy jakiekolwiek różnice są związane z dietą lub innymi czynnikami” – mówi Tong. „Na przykład, niskie BMI zostało również powiązane z wyższym ryzykiem niektórych złamań, a w niektórych badaniach weganie wykazują niższe BMI i gęstość mineralną kości niż wegetarianie.”
Z powodu tych obaw, niektóre grupy badawcze zaczęły porównywać weganizm z innymi dietami bogatymi w żywność pochodzenia roślinnego, które są związane z wieloma tymi samymi korzyściami, takimi jak dieta śródziemnomorska i nowonordycka. Na początku tego roku naukowcy z Uniwersytetu Sheffield Hallam przeprowadzili pilotażowe badanie porównujące dietę śródziemnomorską i wegańską w krótkim okresie czasu, uzyskując intrygujące wyniki. Podczas gdy obie diety okazały się oferować podobne pozytywy w zakresie utraty wagi i obniżonego cholesterolu, dowody były znacznie silniejsze dla diety śródziemnomorskiej, jeśli chodzi o poprawę zdrowia naczyń krwionośnych.
„Nasze ustalenia sugerowały, że dieta śródziemnomorska poprawiła sposób, w jaki działa śródbłonek małych żył”, mówi Markos Klonizakis, który prowadził badanie. „To może nie brzmieć ważny, ale to jest. Z czasem staje się on dysfunkcyjny, więc jest kluczowy dla zdrowia układu sercowo-naczyniowego. Magia rodziny diet śródziemnomorskich polega na tym, że są one testowane i sprawdzane przez bardzo długi okres czasu, na stosunkowo dużym obszarze kuli ziemskiej. Na przykład wiemy, że tradycyjnie ludzie na Krecie żyli długo i mieli niskie wskaźniki zachorowań na cukrzycę i raka.”
Co dalej z weganizmem? Naukowcy z całego świata zgadzają się, że nie wiemy jeszcze wystarczająco dużo, aby podjąć ostateczną decyzję w ten czy inny sposób, ale jak wielu podkreśla, sukces każdej diety ostatecznie sprowadza się do nawyków żywieniowych jednostki.
„Sukces diety wegańskiej będzie spoczywał na sumienności osoby, która się jej podejmie”, mówi Rogerson. „Jest restrykcyjna i jeśli nie zwrócimy uwagi na elementy diety, które wyklucza, to możemy narazić się na ryzyko rozwoju problemów związanych z niedoborami. Stało się to łatwiejsze do naśladowania z przyjaznymi dla wegan produktami spożywczymi w supermarketach, które są wzmocnione składnikami odżywczymi, które mogą być nieobecne w diecie.
„Innym punktem jest to, że ludzie, którzy decydują się na przyjęcie diety wegańskiej mogą być bardziej skłonni do przyjęcia zachowań związanych ze zdrowiem niż norma. Takie grupy mogą być bardziej skłonne do ćwiczeń i być świadome adekwatności odżywczej żywności, którą spożywają. Musimy spojrzeć na to dalej.”
{{topLeft}}
{{bottomLeft}}
{{topRight}}
{{bottomRight}}
.
{{/goalExceededMarkerPercentage}}
{{/ticker}}
{{heading}}
{{#paragraphs}}
{{.}}
{{/paragraphs}}{{highlightedText}}
- Weganizm
- Obserwator
- Zdrowie
- Features
- Share on Facebook
- Share on Twitter
- Share via Email
- Share on LinkedIn
- Share on Pinterest
- Share on WhatsApp
- Share on Messenger
.
.