Wereld: Wat is het ware derde millenniumjaar, 2000 of 2001?

Wat is het echte millenniumjaar, het uitgaande 2000 of het inkomende 2001? Ondanks de wereldwijde vieringen van 1 januari jl. is de controverse over het begin van het echte Derde Millennium nog lang niet voorbij. RFE/RL correspondent Eugen Tomiuc presenteert de argumenten aan beide zijden.
Praag, 28 december 2000 (RFE/RL) — Vorig jaar rond deze tijd bereidde de mensheid zich voor op het eerste wereldwijde feest in de geschiedenis, ter ere van wat de meerderheid van de wereldbevolking het begin van het Derde Millennium noemde.
De aanloop naar 1 januari 2000 was een unieke periode, misschien wel de eerste keer in de geregistreerde geschiedenis dat er algemene internationale overeenstemming was over data en een universele kalender. Toch bleef er historische onenigheid bestaan over één punt, dat door sommigen als een eenvoudige technische kwestie wordt beschouwd, maar door een aanzienlijke minderheid als zeer belangrijk wordt beschouwd. De minderheid zegt dat het Derde Millennium daadwerkelijk op maandag begint – 1 januari 2001.
Elke partij in het geschil over welk jaar het ware Derde Millennium is, biedt sterke argumenten. En elke partij verwijst terug naar de zesde eeuw na de geboorte van Jezus Christus als basis voor haar zaak.
In het Europa van de zesde eeuw, aldus historici, vroeg het hoofd van de Rooms Katholieke Kerk, de toenmalige Paus Johannes, aan een monnik genaamd Dionysus Exiguus om de datum voor Pasen te berekenen, waarvan de meeste Christenen geloven dat het de datum van de wederopstanding van Christus is. Pasen kan op elk moment plaatsvinden tussen 22 maart en 25 april. Het valt op de eerste zondag na de volle maan die verschijnt op of het dichtst bij de lente-equinox — een van de twee dagen in het jaar waarop dag en nacht precies even lang zijn.
Dionysos berekende het jaar van de geboorte van Christus en stelde vervolgens voor om alle volgende jaren opeenvolgend vanaf die datum te nummeren en AD te noemen — voor Anno Domini, of Jaar van de Heer — om de Christelijke jaartelling aan te duiden. Later ontdekten geleerden dat Dionysos zich in zijn berekeningen had vergist en dat de geboorte van Christus in werkelijkheid drie tot zes jaar eerder had plaatsgevonden dan de monnik dacht. Maar de afwijkende mening van de geleerden heeft nooit veel invloed gehad op de ontwikkeling van de kalender van de rooms-katholieke kerk.
In een tijdperk waarin een periode van 12 maanden traditioneel werd aangeduid als, laten we zeggen, het derde of vijfde jaar van een bepaalde vorst, vond de katholieke kerk Dionysus’ suggestie om jaren opeenvolgend te nummeren erg praktisch. Het systeem werd geleidelijk overgenomen in de christelijke landen gedurende de volgende paar honderd jaar.
Maar de berekening van het werkelijke begin van een jaar leverde een ander probleem op. Die datum werd meestal bepaald door de plaatselijke traditie. 25 december was op sommige plaatsen een populaire dag voor het nieuwe jaar, maar dat gold ook voor 1 maart en 25 maart op andere plaatsen. In Athene begon het jaar in midzomer, wanneer nieuwe ambtenaren aantraden. Toch waren er veel christelijke landen waar de nu standaard 1 januari werd gebruikt.
In de niet-christelijke wereld waren er echter nog meer complicaties. Voor joden valt het nieuwe jaar in september en voor moslims in juli.
Tot het einde van de 16e eeuw werkte de christelijke wereld zelf nog met een lekenkalender die in de tijd van de Romeinse keizer Julius Caesar was vastgesteld. De Romeinse kalender bevatte echter fouten die na verloop van tijd problemen veroorzaakten die de religieuze kalender verstoorden, waardoor Pasen te laat in het jaar werd gevierd. Daarom besloot de Katholieke Kerk de kalender van Caesar te corrigeren.
Jesuit astronoom Christoffel Clavius deed het grootste deel van de berekeningen, en in 1582 vaardigde Paus Gregorius een decreet uit tot instelling van wat nu bekend staat als de Gregoriaanse kalender. Om fouten uit het verleden te corrigeren, werd de dag na donderdag 4 oktober vrijdag 15 oktober, en werd 1 januari formeel het begin van het nieuwe jaar. Er werden nog een paar kleine aanpassingen gedaan, en het resultaat was een uiterst nauwkeurige kalender.
De rooms-katholieke landen namen de Gregoriaanse kalender snel over, maar in andere landen duurde het veel langer. De Amerikaanse koloniën begonnen de nieuwe kalender pas in 1752 te gebruiken en noemden hem de “New Style” kalender. Rusland nam de Gregoriaanse kalender pas over na de revolutie van 1917, en Griekenland wachtte nog langer.
Nu gebruiken bijna alle landen in de wereld de Gregoriaanse kalender, althans voor officiële doeleinden. Maar religieuze activiteiten kunnen nog steeds worden geleid door andere, oudere kalenders. Orthodoxe christenen in sommige Oost-Europese landen vieren Kerstmis nog steeds volgens de zogenaamde kalender van de “Oude Stijl”.
Het huidige geschil over het ware Derde Millenniumjaar was een eeuw geleden al een voorbode. Destijds, in december 1899, waren paus Leo, de Russische tsaar Nicolaas en het invloedrijke Amerikaanse dagblad New York Times het er allen over eens dat de 20e eeuw zou beginnen met het jaar 1901. Maar keizer Wilhelm van Duitsland en enkele andere belangrijke figuren waren het daar publiekelijk niet mee eens en drongen erop aan dat de 20e eeuw in 1900 zou beginnen. De New York Times dreef ironisch de spot met de keizer die, zo schreef hij, “in eenzame grootheid moet staan als de enige man van aanzien die niet tot 100 kan tellen”.
Maar het begin van het Derde Millennium is veel gedenkwaardiger dan een loutere eeuwwisseling, zoals 100 jaar geleden het geval was. En dat verschil komt tot uiting in de omvang van de ruzie van vandaag.
De overgrote meerderheid van de wereldbevolking heeft het jaar 2000 reeds aanvaard als het begin van de 21e eeuw en van het Derde Millennium. Maar sommige gerespecteerde wetenschappers, wetenschappelijke werken en instellingen plaatsen de twee gebeurtenissen resoluut op 1 januari 2001. Onder hen zijn de Encyclopedia Britannica, Webster’s third International Dictionary, het Royal Greenwich Observatory in Londen en het U.S. Naval Observatory. Hun sterkste argument is dat, aangezien er geen jaar nul was, het instellen van het begin van het nieuwe millennium op 1 januari 2000 het uitgaande Tweede Millennium één jaar tekort deed — dat wil zeggen, slechts 999 jaar oud.
Een van de meest uitgesproken voorstanders in het 2001-kamp is de bekende science-fiction schrijver Arthur C. Clarke. In 1968 maakte de regisseur Stanley Kubrick van Clarke’s boek “The Sentinel” de film “2001: A Space Odyssey,” een van de meest invloedrijke science fiction films aller tijden. Clarke heeft er altijd op gehamerd dat 2001 het begin was van het Derde Millennium. Eerder deze week (woensdag) riep hij de wereld in een nieuwjaarsboodschap op om op maandag 1 januari “het echte begin” van het millennium te vieren. Clarke, die vorige maand 83 jaar werd, zei in een verklaring dat wat hij noemde “de intelligente minderheid van deze wereld” 1 januari 2001 zal markeren als het echte begin van de 21e eeuw en het Derde Millennium. Maar hij nodigde degenen die de twee gebeurtenissen “een jaar te vroeg” hadden gevierd, uit om toch mee te doen aan de vieringen.
Niet alleen respectabele personen en instellingen hebben zich sterk gemaakt voor de zaak van 2001, maar ook sommige landen hebben dat gedaan. Begin deze maand kondigde Japan aan dat het officiële begin van de nieuwe eeuw en het nieuwe millennium 1 januari 2001 is. In Japan was het millenniumenthousiasme het afgelopen jaar gering in vergelijking met andere landen. Maar nu noemt Tokio alle recente en komende belangrijke sport-, culturele of politieke gebeurtenissen de “laatste van de eeuw”.
Wat is het nu, 2000 of 2001? De vraag blijft onopgelost en zal waarschijnlijk in belang afnemen naarmate de tijd verstrijkt — tot, uiteraard, de komst van het Vierde Millennium.