Eenzaamheid is een groot probleem in de Japanse samenleving. Vooral onder de oudere bevolking is het een ernstig probleem geworden. Van de oudere mannen die alleen wonen, heeft meer dan 15% regelmatig dagen waarop ze met niemand spreken, terwijl 30% geen betrouwbare mensen in zijn leven heeft.
De vergrijzing van Japan stelt ons voor unieke sociale uitdagingen – maar het zijn niet alleen de ouderen. Het zogenaamde fenomeen van hikikomori, moderne kluizenaars of sociale kluizenaars, is dramatisch gegroeid.
In 2010 schatte de Japanse regering dat er in Japan 700.000 mensen als hikikomori leven, met een gemiddelde leeftijd van 31 jaar. Nu blijkt uit nieuw onderzoek dat het probleem in veel delen van de wereld vaker voorkomt – en we hebben er een betere diagnose voor nodig.
Wat is hikikomori
In de late jaren negentig werd Japan collectief wakker om te ontdekken dat een groot aantal van zijn adolescenten en jongvolwassenen bijna helemaal geen sociaal contact meer hadden, op wat communicatie met hun familie na.
Het werd hikikomori genoemd (of ひきこもり in het Japans), wat “naar binnen trekken, opgesloten zijn” betekent. Het werd gekarakteriseerd als “acute sociale terugtrekking”, of meer informeel – een opgeslotene zijn. Hikikomori trekken zich in wezen terug uit het sociale leven zonder dat er sprake is van een onderliggende lichamelijke of geestelijke aandoening.
Het is belangrijk op te merken dat het hier niet gaat om de doorsnee “ik wil vandaag geen mensen zien” introvert – de aandoening wordt gekenmerkt door extreme sociale isolatie.
Deze aandoening verandert ook zelden ten goede. Uit interviews en enquêtes met hikikomori is gebleken dat hikikomori een sterke mate van psychologisch leed en angst voelen, en vaak kan alleen al de gedachte aan het afzweren van deze levensstijl leed veroorzaken.
Sociale terugtrekking betekent dat hikikomori bijna elke dag binnenshuis blijven, en dat ze soms bij hun familie of alleen wonen. Dit is niet zomaar een vorm van sociale angst, de meeste onderzoekers die het bestuderen dringen erop aan om het als een pathologische aandoening te classificeren.
Wat veroorzaakt hikikomori
Een in 2010 gepubliceerd buurtonderzoek meldde dat de prevalentie van hikikomori ongeveer 1,2% van de Japanse bevolking bedroeg, en toch is er nog geen consensus bereikt over wat dit type aandoening veroorzaakt.
Het lijkt beide geslachten in gelijke mate te treffen en lijkt vaak verband te houden met eerder opgelopen trauma’s of onaangename sociale ervaringen (waaronder academisch falen). Het lijkt vooral gezinnen uit de midden- en hogere middenklasse te treffen, maar dat kan ook komen doordat deze gezinnen het zich kunnen veroorloven een geïsoleerde zoon of dochter volledig te ondersteunen, terwijl in gezinnen die niet zo welgesteld zijn, potentiële hikikomori gedwongen zouden zijn te gaan werken.
Hikikomori lijkt op de sociale terugtrekking die sommige mensen met autismespectrumstoornissen vertonen, maar een definitief verband is niet vastgesteld. Volgens Michael Zielenziger’s boek, Shutting Out the Sun: How Japan Created Its Own Lost Generation, is het syndroom nauwer verwant aan posttraumatische stressstoornis, hoewel gepubliceerd onderzoek suggereert dat dit speculatief is.
Er is geen onderliggende psychische aandoening die dit fenomeen teweegbrengt (dit is eigenlijk een belangrijk aspect bij het definiëren van hikikomori), maar het is niet helemaal duidelijk of dit een psychische aandoening op zich is of slechts een extreme vorm van gedrag. Tot overmaat van ramp vormt het resulterende sociale isolement, dat vaak gepaard gaat met schaamte of schuldgevoel vanuit de familie, een belemmering bij het identificeren en karakteriseren van deze individuen.
Anecdotisch lijken veel gevallen van hikikomori verband te houden met onaangename of zelfs traumatische jeugdervaringen. Er kan ook een verband zijn met een disfunctionele gezinsdynamiek. Tegenvallende prestaties, vooral in combinatie met hoge verwachtingen van de familie, lijken ook factoren te zijn bij de ontwikkeling van hikikomori. Ook bepaalde sociale kenmerken lijken een rol te spelen.
Het is geen toeval dat het fenomeen voor het eerst vorm kreeg in Japan. Hikikomori wordt in verband gebracht met de afbrokkeling van de sociale samenhang en het verval van de sociale relaties, de snelle verstedelijking en de snelle technologische vooruitgang – allemaal zaken die in Japan overheersen. Deze veranderingen kunnen individuen losmaken van de maatschappij, waardoor ze zich in elke sociale situatie niet op hun plaats voelen. Individuen met een bijzonder voorbestemde psyche en gezinssituatie lopen een bijzonder risico.
Over het geheel genomen suggereert lopend onderzoek dat intrapersoonlijke factoren (zelfwaardering, emotionele moeilijkheden, impulscontrole, enz.) grotere risicofactoren zijn dan interpersoonlijke (bijv,
Maar er is nog een belangrijke factor in het spel.
Digital age hermits
Technologie, met internet en computerspelletjes op de voorgrond, lijken in verband te staan met hikikomori.
Het verband tussen internet- en videospelletjes en hikikomori wordt nog onderzocht, maar het wordt op zijn minst beschouwd als een factor die dit probleem kan verergeren.
Hikikomori hebben de neiging om het internet overvloedig te gebruiken, ze geven er de voorkeur aan om online te communiceren, en ze brengen vaak (maar niet altijd) een groot deel van hun tijd door in de online wereld.
Het zou echter te oppervlakkig zijn om hikikomori af te doen als internetverslaafden. Internetgebruik, en in het bijzonder het gebruik van sociale media, is de laatste jaren explosief gestegen. Uit een recente studie blijkt dat 17-26,8% van de adolescenten in Hong Kong als internetverslaafd kan worden beschouwd, tegenover ongeveer 1% die als hikikomori kan worden beschouwd. De leeftijd waarop de verschijnselen zich voordoen is ook verschillend: voor internetverslaving is dat de vroege tienerjaren. Voor hikikomori is dat laat in de tienerjaren en vroeg in de volwassenheid.
Het is mogelijk dat er een overlap is tussen internetverslaafden en hikikomori, maar zelfs dan is het niet duidelijk wat wat veroorzaakt. Internetverslaving kan ertoe leiden dat mensen zich isoleren van de rest van de wereld, maar het internet kan ook een copingmechanisme zijn voor mensen die zeer beperkt met anderen kunnen communiceren. Bovendien, terwijl de term “verslaving” iets negatiefs suggereert, zou internetverslaving hier eigenlijk een goede zaak kunnen zijn.
Volgens sommige studies kan het internet de levenskwaliteit van de hikikomori daadwerkelijk verbeteren, doordat het een manier biedt om andere mensen te ontmoeten, waaronder mensen met vergelijkbare problemen en gemeenschappelijke interesses.
Het internet is soms ook de enige manier waarop hikikomori in contact komen met gezondheidswerkers
Niettemin, volgens Takahiro Kato, universitair hoofddocent psychiatrie aan de Kyushu University in Fukuoka, hebben videospelletjes en sociale media de hoeveelheid tijd verminderd die mensen buiten en in sociale omgevingen doorbrengen, wat als een soort toegangspoort zou kunnen dienen. De opkomst van smartphones, voedselbezorgingsdiensten en alle andere diensten die de sociale interactie verminderen, kunnen ook een verhogend effect hebben op het probleem. In wezen kun je je hele leven vanuit je bed of bureau leven en dit is wat veel hikikomori doen.
Maar hoewel het fenomeen ontstond en werd gedefinieerd in Japan en andere delen van Azië, is het al lang uitgegroeid tot een wereldwijd fenomeen – en een die niet voldoende aandacht krijgt.
Uitbreiding naar andere landen
Hoewel het probleem nog steeds het meest voorkomt in Japan, heeft het zich al lang “verspreid” buiten de grenzen van het land. Eerdere studies meldden het bestaan van Hikikomori in Zuid-Korea en Hong Kong, alsmede in de Verenigde Staten, Marokko, Oman, Italië, India, Finland en Frankrijk.
Sociaal isolement is in vele delen van de wereld in opmars, en het verschijnsel heeft wereldwijd een onverwachte vlucht genomen. Maar als de hierboven besproken oorzaken inderdaad debet zijn, is dit nauwelijks een verrassend verschijnsel.
Japan mag dan in de voorhoede lopen van sommige sociale en technologische veranderingen, maar veel gebieden gaan ook langzaam die fasen in. In het bijzonder worden steeds meer delen van de wereld welvarend genoeg om jonge volwassenen voor onbepaalde tijd te onderhouden (of jonge volwassenen kunnen op afstand werken, online, zonder dat ze iemand face-to-face hoeven te ontmoeten). Het is niet altijd duidelijk hoe hikikomori kunnen overleven of hoe ze aan geld komen, maar de meesten komen uit middenklasse- of hogere middenklassegezinnen die hen kunnen onderhouden. Onnodig te zeggen dat dit een economische component toevoegt aan een al verlammend sociaal probleem.
De culturele verschuiving die de technologie (en het internet in het bijzonder) met zich meebrengt, kan ook een kloof tussen kinderen en hun ouders doen ontstaan. Ouders die niet in staat zijn de vroege tekenen van sociaal isolement te zien, is naar voren gebracht als een verzwarende factor van dit probleem.
Interviews hebben aangetoond dat hikikomori niet alleen gebonden zijn aan Japan of Azië, en dat geen enkel cultureel aspect bepalend lijkt te zijn. Het is een complex fenomeen met complexe oorzaken.
Hikikomori op een betere manier definiëren
Van de vele aspecten die we nog steeds niet begrijpen over hikikomori, is vooral het gebrek aan een duidelijke definitie nijpend. Dit is waar een nieuwe studie om de hoek komt kijken, die helpt definiëren wat een hikikomori
Ongeveer een decennium geleden werd een vorm van diagnostisch interview ontwikkeld, maar dit was slechts halfgestructureerd en slaagt er niet in het probleem in zijn breedste context te vatten. Het idee van een jonge Japanse man, verdrietig en geïsoleerd in zijn kamer, is lang niet voldoende om het probleem te beschrijven. Deze definitie is onvolledig en ontoereikend, vooral omdat het verschijnsel zich voordoet in verschillende landen en in verschillende subgroepen van de bevolking.
Hikikomori is ook niet noodzakelijk permanent. Een recente analyse definieert het als “een psycho-sociologische toestand die wordt gekenmerkt door een langdurige en ernstige sociale terugtrekking gedurende een periode van ten minste 6 maanden”.
Sommige onderzoekers hebben voorgesteld hikikomori in twee groepen te verdelen: de ‘harde’, die bijna nooit uitgaan en geen face-to-face interacties hebben met bijna niemand, inclusief hun familie, en ‘zachte’, die 1-3 dagen per week uitgaan. Een andere classificatie stelt voor ze op te splitsen in degenen die bij hun ouders wonen en degenen die alleen wonen, aangezien dit enigszins verschillende onderliggende oorzaken zou kunnen hebben.
Sociale fobie blijft de kernidentiteit van hikikomori, maar dat is net niet genoeg om een definitie op te stellen. In plaats daarvan stellen onderzoekers van de Kyushu University 4 sleutelfactoren voor om hikikomori als een pathologische aandoening te definiëren.
- Ten eerste, het gedrag van opgesloten blijven in huis. Het fysieke aspect van sociale terugtrekking is het centrale en bepalende kenmerk. De frequentie van naar buiten gaan behoeft echter nog enig nader onderzoek, omdat hierin een grote variatie kan bestaan.
- Sociale interacties zijn niet gewenst, maar worden ook niet noodzakelijk vermeden. Dit is in directe tegenspraak met eerdere enquêtes, maar onderzoekers zeggen dat hikikomori in hun interviews melden dat ze weinig zinvolle sociale interacties hebben – maar ontkennen dat ze sociale interactie vermijden. Dit zou er ook op wijzen dat hikikomori niet gerelateerd is aan een andere sociale angststoornis.
- Functionele stoornissen moeten zorgvuldig worden beoordeeld. Een of andere vorm van functiestoornis is aanwezig bij alle pathologische aandoeningen, maar deze moet in zijn juiste context worden beoordeeld. Vooral naarmate mensen meer tijd in een sociaal isolement doorbrengen, zullen gevoelens van eenzaamheid of depressie eerder de kop opsteken, maar deze zijn niet noodzakelijkerwijs een onderliggende oorzaak – zij kunnen een gevolg zijn.
- Ten slotte kan hikikomori niet worden verklaard door andere psychiatrische stoornissen. Het is duidelijk dat deze stoornis de neiging heeft samen met andere aandoeningen voor te komen en dit verband wordt nog steeds onderzocht. Het is ook mogelijk dat hikikomori een reeks psychische aandoeningen teweegbrengt, maar niet strikt veroorzaakt wordt door externe ziekten. Het internet en andere technologische aspecten kunnen op zichzelf niet als oorzaken worden beschouwd.
Herkenning, begrip en behandeling
Een generatie hikikomori is al gepasseerd, en de maatschappij weet nog steeds niet goed hoe ze met dit fenomeen moet omgaan.
Het probleem is nog verergerd door een gebrek aan erkenning. Ouders willen zelden accepteren dat er een probleem is, of zien het misschien snel door de vingers als een “tiener-ding”. Accepteren dat het een realiteit is en proberen ermee om te gaan, is een cruciale eerste stap.
Ten tweede wordt dit probleem nog steeds slecht begrepen, deels omdat het betrekkelijk nieuw is, maar ook omdat er tot voor kort zeer weinig studies buiten Japan zijn uitgevoerd. Dit begint te veranderen en er lopen verschillende veelbelovende studies.
Ten derde, hoewel er waarschijnlijk geen wondermiddel is, kan een therapeutische aanpak helpen een verschil te maken.
Vooral met de vooruitgang in digitale en communicatietechnologie die alternatieven biedt voor in-person sociale interactie, kan hikikomori een steeds relevantere zorg worden. Maar deze communicatiekanalen kunnen ook als hefboom dienen bij het helpen omgaan met dit fenomeen.
Sommigen hebben betoogd dat hikikomori misschien een niet-pathologische of dissociatieve reactie op leed is, maar dit fenomeen wijst op een veranderende relatie tussen tieners en hun ouders, evenals de omringende omgeving. We zouden er goed aan doen er meer aandacht aan te besteden.