De mis is de centrale eredienst in het leven van een katholiek. Naar de mis gaan is tijd doorbrengen met God, maar ook het ontvangen van zijn genaden (innerlijke kracht om het christelijk leven te leven). De naam ‘Mis’ komt van de slotzegen die de priester uitspreekt in het Latijn ‘Ite missa es’, wat ‘uitzenden’ betekent, zoals Jezus Christus zijn leerlingen de wereld instuurde om zijn leer aan hen over te brengen.
De mis bestaat uit vier basisdelen of ‘riten’.
Het begin wordt de ‘Inleidende Rite’ genoemd. Bij het begin komt de priester binnen, vergezeld door misdienaars, (meestal jongens en meisjes die de priester helpen door dingen te dragen, hem dingen te geven). Vaak zingt de congregatie (allen die er zijn) een hymne. Zodra de priester het heiligdom bereikt (het deel van de kerk waar de altaartafel staat) begint hij de mis met het uitspreken van het kruisteken: ‘In de naam van de Vader en van de Zoon en van de Heilige Geest, Amen’. Dit korte gebed betekent dat iedereen eraan herinnerd wordt dat hij gedoopt is in de Ene God in drie personen, en zich zo in zijn bescherming stelt. Daarna krijgen de gelovigen enkele ogenblikken de tijd om na te denken over de dingen die ze gedaan of nagelaten hebben en die andere mensen hebben gekwetst, en worden ze uitgenodigd om berouw te tonen, of sorry te zeggen tegen God. De reden hiervoor is dat het geen spijt hebben van zonden (wanneer we andere mensen hebben gekwetst of God ongehoorzaam zijn geweest) een belemmering kan zijn om de genaden te ontvangen die God ons wil geven.
Het tweede deel van de mis wordt de ‘Liturgie van het Woord’ genoemd. Liturgie is een oud woord, dat afkomstig is van de oude Grieken en ‘officieel werk’ betekent, dus de mis maakt deel uit van het officiële gebed van de Kerk. In de liturgie van het Woord luistert iedereen naar lezingen uit de Bijbel; eerst een verhaal uit het Oude Testament dat wordt aangevuld met wat Jezus Christus deed, b.v. het verhaal van de Israëlieten die in de woestijn gevoed werden met manna (Exodus hoofdstuk 16), wordt aangevuld met de uitspraak van Jezus Christus: “Ik ben het brood des levens” (Johannes hoofdstuk 6). Daarna wordt een psalm gebeden of gezongen over hetzelfde thema. De tweede lezing is meestal een brief van Paulus en daarna gaat iedereen staan om te luisteren naar een lezing uit het Evangelie, het verhaal van Jezus. Deze lezing laat zien hoe het Oude Testament door Jezus wordt voltooid. Na de lezingen zit iedereen en luistert naar de homilie, oftewel de preek die door de priester wordt gehouden. Om dit deel van de mis af te sluiten, reciteert iedereen op zondag het Credo, de geloofsbelijdenis in God, en vervolgens heeft elke parochie zijn eigen reeks ‘voorbeden’, dat wil zeggen een reeks gebeden voor plaatselijke kwesties en mensen.
Het derde deel van de mis wordt de liturgie van de eucharistie genoemd. Eucharistie’ betekent ‘dankzegging’, dus het begint met het ‘offertorium’, waarbij we onszelf aan God aanbieden. Dit wordt gesymboliseerd door het aannemen van het brood en de wijn, die het Lichaam en Bloed van Jezus Christus zullen worden, en de collecte. Tijdens het eucharistisch gebed knielt iedereen om Jezus Christus te aanbidden, die aanwezig wordt onder de gedaante van brood en wijn wanneer de priester de “consecratie” uitspreekt. De verandering wordt niet “gedaan” door de priester, maar door Christus, en terwijl zichtbaar niets lijkt te zijn veranderd, is de verandering er een van inhoud, van wat het is. Zij die in staat zijn het Heilig Avondmaal te ontvangen, gaan vervolgens naar voren om het te ontvangen, hetzij in één soort (alleen de hostie, het lichaam) of in twee soorten (ook uit de beker). Zij die niet in staat zijn de heilige communie te ontvangen, hetzij omdat zij niet katholiek zijn, hetzij omdat zij als katholieken ongehoorzaam zijn geweest aan een ernstige wet van de Kerk en zich niet met de Kerk hebben verzoend, worden uitgenodigd naar voren te komen en een zegen te ontvangen, die een geestelijke communie kan worden genoemd.
Het laatste deel van de Mis, de afsluitende rite, is vrij kort – na enige tijd om na te denken over de Eucharistie (Heilige Communie) staat iedereen op en spreekt de priester een laatste kort gebed uit, waarin hij God om hulp vraagt om de genaden die we in de Mis hebben ontvangen te gebruiken om ons te helpen in ons dagelijks leven. Daarna zegent hij iedereen in de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, zodat we allen vertrekken in de wetenschap dat we de Drie-enige God hebben aanbeden, en door hem gesterkt zijn om ons leven in de wereld te leiden. Op de laatste woorden van de priester: “De mis is ten einde. Ga heen in de vrede van Christus, om de Heer lief te hebben en te dienen’ antwoordt de gemeente: ‘God zij dank.’
Er is veel geschreven over het centrale mysterie van de Eucharistie en de heilige Cyrillus van Jeruzalem, die aan het eind van de vierde eeuw schreef, zei: ‘Beschouw het brood en de wijn niet als iets gewoons, want door de woorden van de Heer zelf zijn zij zijn Lichaam en Bloed. Ook al suggereert de waarneming u dit, laat het geloof u zekerheid schenken. Beoordeel de zaak niet op smaak! Wees er vast van overtuigd door het geloof dat u het Lichaam en Bloed van Christus waardig bent geworden” (Mystagogische Catecheses 4, 6).