Mahatma Gandhi bekende eens dat de grootste spijt van zijn leven was dat er twee mensen waren die hij niet had weten te overtuigen. De ene was Mohammed Ali Jinnah, wiens eis voor een afzonderlijk thuisland voor Moslims leidde tot de deling van India en Pakistan in augustus 1947 en het einde van de droom van een verenigd, onafhankelijk India. De andere persoon was zijn eigen oudste zoon. Harilal Gandhi leefde zijn hele leven in de schaduw van zijn vader en rebelleerde tegen alles waar zijn vader in geloofde. Gandhi’s strenge moraal, seksuele onthouding en principiële stellingname tegen Groot-Brittannië werden allemaal betwist door zijn zoon, die een alcoholische gokker was die handelde in geïmporteerde Britse kleding, zelfs toen zijn vader aandrong op een boycot van buitenlandse goederen. Harilal bekeerde zich zelfs tot de Islam en veranderde zijn naam in Abdullah voor zijn dood in 1948, slechts enkele maanden nadat zijn vader was vermoord door een Hindoe-extremist.
Zestig jaar na de Indiase onafhankelijkheid waar hij zo’n belangrijke rol in speelde, is Gandhi een symbool van onschuld en vrede; een eenvoudige man in boerenkleren wiens aanhang voor geweldloosheid de Britten versloeg en die later zowel Martin Luther King als Nelson Mandela zou inspireren. Dit was de Gandhi die een kwart eeuw geleden werd afgebeeld in Richard Attenborough’s meervoudig Oscarwinnende film: een in dhoti-kleding gehulde halfgod. Attenborough’s film vertelde het verhaal van Gandhi als de vader van een natie; nu onthult een nieuwe film, Gandhi, My Father, het buitengewone verhaal van de zoon en de man die hij beschreef als “de grootste vader die je kunt hebben, maar de enige vader waarvan ik wou dat ik hem niet had”. De release van de film valt samen met de publicatie van een monumentale nieuwe biografie door Rajmohan Gandhi, een historicus en kleinzoon van de Mahatma. “Ik heb dit boek geschreven omdat ik mijn grootvader wilde begrijpen,” zegt Rajmohan, 72 jaar oud. “Ik was 12 jaar oud toen mijn grootvader stierf en ik wilde mijn kinderen en kleinkinderen kunnen vertellen wie Gandhi werkelijk was. Het verhaal van Gandhi is niet alleen het verhaal van India en de tweedeling: het is ook het verhaal van een vader met hoge verwachtingen en vier zonen die het moeilijk vonden om zich te meten.”
Er zijn naar schatting 120 levende familieleden van Mohandas “Mahatma” Gandhi. Zij zijn de nakomelingen van de vier zonen – Harilal, Manilal, Ramdas en Devdas, de vader van Rajmohan – die Gandhi had met zijn vrouw Kasturba, met wie hij trouwde toen hij 13 was. De meeste afstammelingen staan niet in de publieke belangstelling, maar volgens achterkleinzoon Tushar Gandhi zijn ze zich allemaal bewust van het belang van hun erfgoed. “Ik kan me geen fase in mijn leven herinneren waarin ik niet wist wie ik was,” zegt hij, “en hoewel de tragedie van Harilal gevolgen heeft gehad voor mijn familie, kon ik pas toen ik deze film zag met eigen ogen zien hoe het gebeurd moet zijn.” Van de vier zonen was het Harilal die zich het meest gewelddadig tegen zijn vader keerde. Het is een bekend verhaal – de zoon die er niet in slaagt te schitteren in het aangezicht van zijn vaders genialiteit – maar de bijzondere spanningen tussen Harilal en zijn vader kwamen voort uit het onontkoombare conflict tussen de eisen die worden gesteld aan het vaderschap van een natie en het vaderschap voor zijn kinderen.
Mohandas Gandhi was pas 18 toen zijn eerste zoon werd geboren, en Harilal was zes maanden oud toen zijn vader zijn familie in Zuid-Afrika in september 1888 verliet om in Londen een opleiding tot advocaat te volgen. Gandhi ging het belang inzien van tijd doorbrengen met zijn latere zonen, maar hij was afwezig tijdens Harilal’s jonge jaren.
Dit was niet de enige manier waarop de ervaringen van de oudste zoon verschilden van die van zijn broers. “Toen Gandhi terugkeerde naar Zuid-Afrika werd hij een succesvol advocaat,” zegt Rajmohan, “en zijn zoon zag het grote financiële succes van zijn vader. Hij was zich bewust van het comfortabele leven van zijn vader, zowel in sociaal als in financieel opzicht. Toen Gandhi meer betrokken raakte bij de politieke strijd en een gelofte van celibaat en armoede aflegde, was dat een echte schok voor de jonge Harilal op een manier die het niet was voor zijn jongere broers, die zich het vroegere goede leven niet herinnerden.”
Gandhi’s politieke filosofie was gebaseerd op het geloof dat er een groter goed voor de samenleving was, dat eiste dat ieder individu offers bracht. De noodzaak om niet hypocriet te lijken betekende dat zijn zonen thuis werden geschoold toen het gezin in Zuid-Afrika woonde. Hij had de jongens niet naar Europese privé-scholen kunnen sturen zonder zich van de Indiase gemeenschap te vervreemden, maar door trouw te blijven aan zijn principes, maakte hij zijn kinderen boos, die andere jongeren ontmoetten die eisten naar welke school zij gingen. “Het kenmerk van elke leider,” betoogt Rajmohan, “is dat zij het begrip familie uitbreiden tot de hele natie en dus niets speciaals doen voor hun kinderen.”
Toen een Indiase vriend Gandhi de mogelijkheid bood om een van zijn zoons met een studiebeurs naar Engeland te sturen, informeerde Gandhi of de studiebeurs werkelijk voor een van zijn jongens was of voor de meest verdienstelijke jongere uit de Indiase gemeenschap in Zuid-Afrika. De man stemde er schoorvoetend mee in dat de beurs naar de meest verdienstelijke jongere kon gaan. Gandhi stelde onmiddellijk twee andere jongens voor die volgens hem meer verdienden en deze werden in plaats van zijn eigen kinderen naar Engeland gestuurd. “U wilt van mijn jongens heiligen maken voordat ze volwassen zijn,” klaagde zijn vrouw, maar voor Gandhi moesten zijn zonen de ideale symbolen worden van het nieuwe India dat hij probeerde te scheppen.
Geweerd besloot Harilal zijn eigen identiteit te vinden. Hij begon te drinken en handelde in buitenlandse kleding om winst te maken; Gandhi’s relatie met zijn zoon kwam verder onder druk te staan door Harilal’s besluit om te hertrouwen na de dood van zijn eerste vrouw. “Hoe kan ik, die altijd heeft gepleit voor het afzweren van seks, je aanmoedigen om het te bevredigen?” vroeg Gandhi. “Als Harilal tegen mijn wens in wil trouwen, moet ik hem niet langer als mijn zoon beschouwen.” Terwijl Gandhi geweldloosheid omarmde, hing het bedrijf van zijn zoon op een gegeven moment af van het voortduren van de Tweede Wereldoorlog, en vrede leidde tot financiële problemen.
“Harilal had de Midas touch in omgekeerde richting,” concludeert Feroz Abbas Khan, de regisseur van Gandhi, Mijn Vader. “Dit was een man die ongelukkig was in die zin dat alles wat hij deed gewoon verkeerd ging. Hij startte bedrijven die allemaal mislukten. Keer op keer probeerde hij het en het lukte hem gewoon niet.”
Gandhi, My Father opent met de dood van Harilal nadat hij van de straat in Mumbai is opgepikt en naar het ziekenhuis is gebracht. De dokters denken dat hij een alcoholische zwerver is. Ze vragen hem naar de naam van zijn vader en hij antwoordt: “Bapu” – de koosnaam die de Indiërs gebruikten om Gandhi aan te duiden. De artsen zijn het erover eens dat Bapu inderdaad de vader van de natie is, maar vragen de naam van zijn biologische vader. Het is een aangrijpende scène. “Gandhi is een ongemakkelijke waarheid,” geeft Khan toe, “en zijn principes waren moeilijk na te leven.”
Gefilmd in het Engels en Hindi en opgenomen in India en Zuid-Afrika, is Gandhi, My Father geen typische Bollywood kost. In plaats van de gebruikelijke Bombay mix van melodrama en muziek, is de film van regisseur Khan voor het eerst ingetogen en humaan. Khan baseerde zijn script op zijn eigen toneelstuk, Mahatma vs Gandhi; hij vulde het werk aan met onderzoeksbezoeken aan Zuid-Afrika en interviews met familieleden van Gandhi, terwijl hij brieven, artikelen en andere stukjes informatie verzamelde die zouden helpen om zijn film authentiek te laten lijken.
“Ik heb een verantwoordelijkheid tegenover dit onderwerp en de waardigheid van het onderwerp,” zegt hij. “Er worden geen duetten gezongen tussen Harilal en zijn vader omdat ze geen duetten hadden – ze hadden ruzie.” Die argumenten kwamen voort uit Gandhi’s overtuiging dat de behoeften van de natie belangrijker waren dan de behoeften van een individu. “Een van de redenen waarom Indiërs zo van hem hielden,” legt Rajmohan uit, “was dat hij niet partijdig was ten opzichte van zijn kinderen – dat was zijn sterkste kant. Hij wist dat als India geïnspireerd wilde worden, ze het soort leider nodig hadden dat bereid was zijn kinderen te ‘verwaarlozen’.”
In feite was hij een fragiele, getroebleerde vader. “Mensen veronderstelden dat hij vanaf het begin een wonderdoener was,” zegt Rajmohan, “een onmogelijk wonderbaarlijk mens die zichzelf altijd in de hand had. Dat was helemaal niet het geval.” Nog voor de film in India werd uitgebracht, waren er protesten van mensen die zich ongemakkelijk voelden bij deze voorstelling van zaken en die eisten dat de film verboden zou worden.
Razi Ahmad, secretaris van Gandhi Sangrahalaya, een onderzoekscentrum in Patna, zei: “Wij zijn van mening dat elke poging om het imago van nationale helden te bezoedelen niet moet worden toegestaan.” In werkelijkheid onthult de film Gandhi’s menselijkheid en dat, zegt Tushar Gandhi, had al lang geleden ontmaskerd moeten worden. “Gandhi is een gijzelaar geworden van zijn mahatmaship. Het is makkelijk om te zeggen dat we iemand als hij niet kunnen evenaren als we hem op een voetstuk plaatsen. Wat we zouden moeten doen is hem zien als een normaal, broos menselijk wezen dat ernaar streefde iets te bereiken. We moeten mensen zoals hij emuleren, maar niet aanbidden.”
– Gandhi, Mijn Vader is nu uit. Gandhi: The Man, His People and the Empire, door Rajmohan Gandhi, is uitgegeven door Haus Books, prijs £25.
{topLeft}}
{{bottomLeft}}
{topRight}}
{{bottomRight}}
{{/goalExceededMarkerPercentage}}
{{/ticker}}
{{heading}}
{{#paragraphs}}
{{.}}
{{/paragraphs}}{highlightedText}}
- Film
- India
- Mahatma Gandhi
- features
- Delen op Facebook
- Delen op Twitter
- Delen via E-mail
- Delen op LinkedIn
- Delen op Pinterest
- Delen op WhatsApp
- Delen op Messenger