Subjectivisme is een label dat wordt gebruikt om de filosofische stelling aan te duiden dat “onze eigen mentale activiteit het enige onbetwistbare feit van onze ervaring is”. Het succes van dit standpunt wordt historisch toegeschreven aan Descartes en zijn methodische twijfel. Het subjectivisme is historisch veroordeeld door christelijke theologen, die zich verzetten tegen het objectieve gezag van de kerk, het christelijke dogma en de geopenbaarde waarheid van de Bijbel. Christelijke theologen, en Karl Barth in het bijzonder, hebben ook het antropocentrisme als een vorm van subjectivisme veroordeeld.
Metafysisch subjectivisme is de theorie dat de werkelijkheid is wat wij als werkelijk waarnemen, en dat er geen onderliggende ware werkelijkheid is die onafhankelijk van de waarneming bestaat. Men kan ook stellen dat het bewustzijn en niet de waarneming de werkelijkheid is (subjectief idealisme). Dit in tegenstelling tot het metafysisch objectivisme en het filosofisch realisme, die stellen dat er een onderliggende ‘objectieve’ werkelijkheid is die op verschillende manieren wordt waargenomen.
Dit standpunt moet niet verward worden met het standpunt dat “alles illusie is” of dat “er niet zoiets bestaat als werkelijkheid”. Metafysische subjectivisten zijn van mening dat de werkelijkheid echt genoeg is. Zij zijn echter van mening dat de aard van de werkelijkheid in relatie tot een bepaald bewustzijn afhankelijk is van dat bewustzijn. Dit heeft zijn filosofische basis in de geschriften van Descartes (zie cogito ergo sum), en vormt een hoeksteen van de filosofie van Søren Kierkegaard.
Moderne versiesEdit
De laatste tijd zijn meer bescheiden versies van het metafysisch subjectivisme onderzocht. Zo zou ik bijvoorbeeld kunnen beweren dat het een feit is dat chocolade lekker is, ook al erken ik dat het niet voor iedereen lekker is. Dit zou betekenen dat er feiten zijn die subjectief zijn. (Op dezelfde manier zou men kunnen beweren dat het een feit is dat het winter is op het noordelijk halfrond, ook al is dat niet altijd het geval, wat impliceert dat sommige feiten tijdelijk zijn). Giovanni Merlo heeft een specifieke versie van het metafysisch subjectivisme ontwikkeld, volgens welke subjectieve feiten altijd betrekking hebben op mentale eigenschappen. Samen met Giulia Pravato heeft hij betoogd dat zijn versie van het subjectivisme een natuurlijke manier biedt om zowel realist als relativist te zijn over bijvoorbeeld de stelling dat chocolade lekker is — het is een deel van de werkelijkheid (een subjectief feit) dat chocolade lekker is, maar dat betekent niet dat het noodzakelijk waar is vanuit het standpunt van een ander. Caspar Hare’s theorie van egocentrisch presentisme is een ander, nauw verwant voorbeeld.
Subjectivisme en panpsychismeEdit
Een mogelijke uitbreiding van subjectivistisch denken is dat bewuste ervaring beschikbaar is voor alle objectief waarneembare substraten. Bij het bekijken van beelden, geproduceerd door een camera aan de wiegzijde van een uitbarstende vulkaan, zou men kunnen veronderstellen dat hun relatieve beweging het gevolg was van een subjectief bewustzijn binnen de vulkaan. Deze eigenschappen zouden ook kunnen worden toegeschreven aan de camera of de verschillende onderdelen daarvan.
Op deze manier verandert het subjectivisme echter in een verwante leer, het panpsychisme, de overtuiging dat elke objectieve entiteit (of gebeurtenis) een innerlijk of subjectief aspect heeft.