Sluier van Veronica

De sluier van Veronica, schilderij van Domenico Fetti (ca. 1620).

De sluier van Veronica, in het Italiaans bekend als het Volto Santo of Heilig Gelaat, is een rooms-katholieke relikwie, die volgens de legende de gelijkenis vertoont van het Gelaat van Jezus dat er vóór Jezus’ kruisiging op was afgedrukt. Volgens het rooms-katholicisme ontmoette de heilige Veronica Jezus in Jeruzalem op weg naar Golgotha. Toen zij met haar sluier het zweet (Latijn, suda) van zijn gezicht wiste, zou zijn beeltenis op de doek zijn afgedrukt. (In het Latijn staat de sluier bekend als het Sudarium, wat “zweetdoek” betekent). Men zegt dat Veronica later naar Rome reisde om de doek aan de Romeinse keizer Tiberius te overhandigen en dat de sluier wonderbaarlijke eigenschappen bezat, zoals het lessen van dorst, het genezen van blindheid en soms zelfs het opwekken van de doden.

De heilige Veronica biedt Jezus de sluier aan, uit een serie kruiswegstaties.

Het verhaal komt echter niet in de Bijbel voor en verschijnt in zijn huidige vorm pas in de Middeleeuwen. Om deze reden is het onwaarschijnlijk dat het historisch is. De oorsprong ervan is eerder te vinden in de afbeelding van Jezus die in verband wordt gebracht met de Oosterse Kerk, bekend als het Mandylion, in combinatie met het verlangen van de gelovigen om het gelaat van hun Verlosser te kunnen zien.Niettemin werd de Sluier van Veronica in de veertiende eeuw een centrale icoon in de Rooms-Katholieke Kerk, die duizenden pelgrims aantrok. Het speelt nog steeds een belangrijke rol in de katholieke overlevering en verering. Zo wordt de gebeurtenis herdacht in een van de kruiswegstaties. Bovendien vormt de Sluier van Veronica een speciaal type icoon in het christendom dat een “Acheiropoieta” wordt genoemd, wat betekent dat het naar verluidt niet door mensenhanden is gemaakt.

Het verhaal

Veronica die haar sluier vasthoudt, Hans Memling

De legende van de sluier van Veronica vertelt hoe de heilige Veronica Jezus tegenkwam in Jeruzalem op weg naar Golgotha. Zij veegde het zweet van zijn gezicht met haar sluier en de beeltenis van zijn gezicht zou op de doek zijn afgedrukt. Er is echter geen verwijzing naar het verhaal van Veronica en haar sluier in de gecanoniseerde Evangeliën. Het dichtst in de buurt komt het wonder van de vrouw die werd genezen door de zoom van Jezus’ kleed aan te raken (Lucas (8:43-48); haar naam wordt later geïdentificeerd als Veronica in de apocriefe “Handelingen van Pilatus”. Het verhaal werd later in de elfde eeuw verder uitgewerkt door eraan toe te voegen dat Christus haar een portret van zichzelf op een doek gaf, waarmee zij later Tiberius genas. De verbinding hiervan met het dragen van het kruis in de Passie, en de wonderbaarlijke verschijning van de beeltenis werd gelegd door Roger d’Argenteuil’s Bijbel in het Frans in de dertiende eeuw, en won verder aan populariteit na het internationaal populaire werk, Meditaties over het leven van Christus van omstreeks 1300, door een Pseudo-Bonaventuraans auteur. Het is ook op dit punt dat andere afbeeldingen van de beeltenis veranderen en een doornenkroon, bloed, en de uitdrukking van een man in pijn omvatten. De beeltenis werd in heel katholiek Europa heel gewoon, en maakte deel uit van de Arma Christi, en de ontmoeting van Jezus en Veronica werd een van de kruiswegstaties.

Aan de Via Dolorosa in Jeruzalem staat een kleine kapel, bekend als de Kapel van het Heilig Gelaat. Traditioneel wordt dit beschouwd als het huis van de heilige Veronica en de plaats van het wonder.

De naam “Veronica” is een spreektaal portmanteau van het Latijnse woord Vera, dat waarheid betekent, en het Griekse Icon, dat “beeld” betekent; de Sluier van Veronica werd daarom in de Middeleeuwen grotendeels beschouwd als “het ware beeld”, en de waarheidsgetrouwe weergave van Jezus, voorafgaand aan de Lijkwade van Turijn.

Geschiedenis van de Sluier

Vaak is aangenomen dat de Veronica in de oude Sint Pieter aanwezig was tijdens het pausdom van Johannes VII (705-708 v. Chr.), aangezien de kapel die bekend staat als de Veronica kapel tijdens zijn bewind werd gebouwd, en dit schijnt ook de veronderstelling van latere schrijvers te zijn geweest. De mozaïeken die deze kapel versierden verwijzen echter op geen enkele wijze naar het Veronica verhaal. Bovendien verwijzen contemporaine schrijvers in deze periode niet naar de sluier. Het lijkt er echter op dat de Veronica op zijn plaats was in 1011 C.E. toen een schrijver werd geïdentificeerd als houder van het doek.

Een betrouwbare optekening van de sluier begint pas in 1199 toen twee pelgrims genaamd Gerald de Barri (Giraldus Cambrensis) en Gervase van Tilbury twee verslagen maakten op verschillende tijdstippen van een bezoek aan Rome waarin rechtstreeks werd verwezen naar het bestaan van de Veronica. Kort daarna, in 1207, werd het doek prominenter toen het in 1297 in het openbaar werd getoond door Paus Innocentius III, die ook aflaten verleende aan iedereen die ervoor bad. Deze parade, tussen de Sint Pieter en het Santo Spirito-ziekenhuis, werd een jaarlijks evenement en bij een dergelijke gelegenheid in 1300 werd paus Bonifatius VIII, geïnspireerd tot het afkondigen van het eerste Jubileum in 1300. Tijdens dit Jubileum werd de Veronica publiekelijk tentoongesteld en werd het een van de “Mirabilia Urbis” (“wonderen van de stad”) voor de pelgrims die Rome bezochten. De volgende tweehonderd jaar werd de Veronica beschouwd als de kostbaarste van alle christelijke relikwieën. Volgens kunstconservator Neil Macgregor “ging de Veronica voortaan overal met de Roomse Kerk mee.”

Toen in 1527 de plundering van Rome plaatsvond, schreven sommige schrijvers dat de sluier was vernietigd: Messer Unbano aan de hertogin van Urbino zegt dat de Veronica was gestolen en rondgegaan in de taveernen van Rome. Andere schrijvers getuigen dat het nog steeds in het Vaticaan aanwezig is: Een getuige van de plundering zegt dat de Veronica niet werd gevonden door de plunderaars.

Vele kunstenaars uit die tijd maakten reproducties van de Sluier, maar in 1616 verbood Paus Paulus V de vervaardiging van kopieën van Veronica’s Sluier, tenzij gemaakt door een kanunnik van de Sint Pieter Basiliek. In 1629 verbood Paus Urbanus VIII niet alleen dat er reproducties van Veronica’s sluier werden gemaakt, maar beval ook de vernietiging van alle bestaande kopieën. Zijn edict bepaalde dat een ieder die de beschikking had over een kopie, deze op straffe van excommunicatie naar het Vaticaan moest brengen.

Na die tijd verdwijnt de sluier vrijwel geheel uit het zicht van het publiek, en de geschiedenis na die datum is niet opgetekend. De mogelijkheid bestaat dat de relikwie tot op de dag van vandaag in de Sint Pieter blijft; dit zou in overeenstemming zijn met de beperkte informatie die het Vaticaan in de afgelopen eeuwen heeft verstrekt. In de moderne tijd zijn zeer weinig inspecties geregistreerd. In 1907 kreeg de jezuïtische kunsthistoricus Joseph Wilpert toestemming om twee glasplaten te verwijderen om de afbeelding te inspecteren. Hij merkte op dat hij slechts “een vierkant stuk lichtgekleurd materiaal zag, enigszins vervaagd door ouderdom, waarop twee vage roestbruine vlekken zitten, die met elkaar verbonden zijn.”

In 2011 beweerde de Australische filmwetenschapper Vincent Ruello te hebben aangetoond dat de Veronica-sluier van Sint-Pieters authentiek is. Door een proces van 3D negatief filmen dat hij eerder gebruikte op de Lijkwade van Turijn, werd het gewonde gezicht van Christus onthuld.

Afbeeldingen die traditioneel in verband worden gebracht met de Sluier van Veronica

Er bestaan minstens zes afbeeldingen die een duidelijke gelijkenis met elkaar vertonen en waarvan wordt beweerd dat het de originele Sluier is, een directe kopie ervan of, in twee gevallen, de Doek van Edessa. Elk lid van deze groep is gevat in een omhulsel met een vergulde metalen plaat (of riza in het Russisch), waarin een opening is uitgesneden waarin het gezicht verschijnt; aan het onderste uiteinde van het gezicht bevinden zich drie punten die overeenkomen met de vorm van het haar en de baard.

• 

  Het Vaticaanse Veronica.

• 

  Het Heilige Gezicht van Wenen.

• 

  Het Heilige Gezicht van Alicante.

• 

  Het Heilige Gezicht van Jaén.

De Sint-Pietersbasiliek

Er wordt in de Sint-Pietersbasiliek zeker een beeld bewaard dat dezelfde Sluier van Veronica zou zijn als die welke in de Middeleeuwen werd vereerd. Dit beeld wordt bewaard in de kapel die ligt achter het balkon in de zuidwestelijke pier die de koepel ondersteunt.

Het gezicht wordt nog elk jaar getoond ter gelegenheid van de 5e zondag van de Veertigdagentijd, Passiezondag. De zegening vindt plaats na de traditionele vespers om 17.00 uur. Er is een korte processie in de basiliek, begeleid door de Romeinse litanie. Een klok luidt en drie kanunniken dragen de zware lijst naar buiten op het balkon boven het beeld van de heilige Veronica die de sluier vasthoudt. Vanuit dit beperkte gezichtspunt is geen afbeelding te onderscheiden en is alleen de vorm van de binnenlijst te zien.

Het Hofburgpaleis, Wenen

Dit is een belangrijk exemplaar van de Veronica, te herkennen aan de signatuur van P. Strozzi in de rechterhoek van de binnenlijst. Hij was de secretaris van Paus Paulus V, en een man die door de Vaticaanse notaris Jacopo Grimaldi wordt genoemd als degene die in 1617 een serie van zes nauwgezette kopieën van de sluier maakte.

De buitenkant van de lijst is betrekkelijk modern, terwijl de binnenlijst ruw is gemaakt en overeenkomt met het uitgesneden patroon van vroegere kopieën. Het gezicht binnenin is zeer onduidelijk, meer een reeks vlekken waarin alleen de kale elementen van een neus, ogen en mond kunnen worden geïdentificeerd. Dit pleit voor de echtheid van de kopie, aangezien er duidelijk geen poging tot artistieke opwaardering is gedaan. Bovendien suggereert het feit dat het na de plundering van Rome in 1527 uit het Vaticaan werd gekopieerd, dat de oorspronkelijke afbeelding die gebeurtenis wellicht heeft overleefd.

Het wordt bewaard in de Schatzkammer van de Heilige en wereldlijke schatbewaarders van de Habsburg dynastie in het paleis Hofburg, Wenen.

Klooster van het Heilig Gelaat, Alicante, Spanje

Deze relikwie werd in 1453 door Paus Nicolaas V verworven van familieleden van de Byzantijnse keizer. Deze sluier werd door een kardinaal van het Vaticaan geschonken aan een Spaanse priester, Mosen Pedro Mena, die het meenam naar Alicante, in Zuid-Spanje, waar het in 1489 aankwam, tegelijk met een ernstige droogte. In een processie op 17 maart, gedragen door een priester uit Alicante, pater Villafranca, spoot een traan uit het oog van het gelaat van Christus op de sluier en begon het te regenen. De relikwie is thans ondergebracht in het Klooster van het Heilig Gelaat (Monasterio de la Santa Faz), aan de rand van Alicante, in een kapel die in 1611 werd gebouwd en tussen 1677 en 1680 werd versierd door de beeldhouwer José Vilanova, de gilder Pere Joan Valero en de schilder Juan Conchillos. De kapel is versierd met schilderingen die het miraculeuze einde van de droogte uitbeelden, plaatselijke persoonlijkheden die in verband worden gebracht met de stichting van de kapel en religieuze thema’s als oordeel en verlossing. Het klooster werd tussen 2003-6 uitgebreid gerestaureerd, samen met de kathedraal van Sint-Nicolaas en de Basiliek van Sint-Maria in het centrum van de stad, en in de drie gebouwen werd in 2006 een tentoonstelling over de relikwie gehouden onder de naam Het gezicht van de eeuwigheid.

Kathedraal van Jaén, Jaén, Spanje

De kathedraal van Jaén in Jaén, Zuid-Spanje, bezit een kopie van de Veronica die waarschijnlijk dateert uit de veertiende eeuw en afkomstig is uit Siena. Het wordt bewaard in een schrijn bij het hoofdaltaar en wordt jaarlijks aan het volk getoond op Goede Vrijdag en op het feest van Maria Hemelvaart.

Het staat bekend als de Santo Rostro en werd in de veertiende eeuw aangekocht door bisschop Nicholas de Biedma.

Gelijkaardige beelden verbonden met het Mandylion

Heilige Gezicht van Genua

Het beeld van Genua, nu in de Matilda-kapel in het Vaticaan.

Dit beeld wordt bewaard in de bescheiden kerk van de Heilige Bartholomeus van de Armeniërs in Genua, waar het aan de veertiende-eeuwse Doge Leonardo Montaldo van de stad werd geschonken door de Byzantijnse keizer Johannes V Palaeologus.

Het is het onderwerp geweest van een gedetailleerde studie uit 1969 door Colette Dufour Bozzo, die de buitenste lijst dateerde in de late veertiende eeuw, terwijl de binnenste lijst en de afbeelding zelf vermoedelijk eerder zijn ontstaan. Bozzo ontdekte dat de afbeelding was afgedrukt op een doek die op een houten plank was geplakt.

De gelijkenis van de afbeelding met de Sluier van Veronica suggereert een verband tussen de twee tradities.

Heilige Gezicht van S. Silvestro

Deze afbeelding werd tot 1870 bewaard in de kerk van S. Silvestro in Rome en wordt nu bewaard in de Matilda-kapel in het Vaticaan. Het bevindt zich in een barokke lijst die in 1623 door ene Zuster Dionora Chiarucci werd geschonken. Het vroegste bewijs van zijn bestaan is 1517, toen de nonnen verboden werd het tentoon te stellen om concurrentie met de Veronica te vermijden.

Zoals de afbeelding uit Genua is het geschilderd op karton en is het dus waarschijnlijk een kopie.

Het werd tentoongesteld op de Expo 2000 in Duitsland in het paviljoen van de Heilige Stoel.

De afbeelding van Manoppello

In 1999 kondigde pater Heinnrich Pfeiffer op een persconferentie in Rome aan dat hij de Sluier had gevonden in een kerk van het kapucijnenklooster, in het kleine dorpje Manoppello in Italië, waar hij sinds 1660 had gelegen. Professor Pfeiffer had dit beeld in feite al vele jaren daarvoor gepromoot.

Het Manoppello Beeld.

Professor Pfeiffer beweert dat het beeld de Veronica zelf is, waarvan hij suggereert dat het uit het Vaticaan was gestolen tijdens de verbouwing die in 1506 plaats vond. Hij suggereert verder dat het de doek is die over Jezus’ gezicht werd gelegd in de graftombe en dat de afbeelding een bijproduct was van de krachten die vrijkwamen door de verrijzenis, krachten die volgens hem ook de afbeelding op de Lijkwade van Turijn vormden. Bovendien heeft hij gesuggereerd dat de geschiedenis van de sluier teruggaat tot de eerste eeuw. De doek heeft de laatste jaren veel publiciteit gekregen en Paus Benedictus XVI bezocht de sluier op 1 september 2006.

De doek is gemaakt van een zeldzame vezel die byssus wordt genoemd, dat is linnen geweven van een fijn, geelachtig vlas dat zeezijde wordt genoemd, en werd gebruikt door de oude Egyptenaren en Hebreeërs. Volgens Paul Badde, de Vaticaan Correspondent voor Die Welt, is dit een soort stof die gewoonlijk alleen wordt gevonden in de graven van Egyptische farao’s.

Sommigen menen dat, ondanks beweringen van goddelijke oorsprong, het gezicht op de sluier in Manoppello qua uiterlijk overeenkomt met de kenmerken van een door mensen gemaakte afbeelding. Stilistisch is het vergelijkbaar met afbeeldingen uit de late Middeleeuwen of de vroege Renaissance; typisch voor afbeeldingen van de menselijke vorm uit deze periode, is het naïef uitgevoerd, met talrijke gestileerde trekken, waaruit blijkt dat de kunstenaar de basisprincipes van proportie die gelden voor realistische weergaven van de menselijke vorm niet begreep, of niet wenste na te leven.

Daarnaast is er geen bewijs dat het doek met Rome in verband brengt. Het is zelfs verre van zeker dat het afgebeelde gezicht ook maar enig verband houdt met Jezus – één schrijver suggereert dat het in feite gaat om een verloren gegaan zelfportret van de kunstenaar Albrecht Dürer. Een ander bezwaar, aangevoerd door Ian Wilson, is dat, omdat de afbeelding geen familiaire gelijkenis vertoont met bekende kopieën (zie boven), het niet de versie van de Veronica kan zijn die in de Middeleeuwen werd vereerd.

Representatieve kunst

Sudarium van de heilige Veronica, gravure van Claude Mellan (1649), een beroemd virtuoos stuk dat bestaat uit één enkele lijn die begint op het puntje van de neus van Christus.

Er zijn twee belangrijke tradities voor de iconografie van het gezicht dat op de sluier is afgebeeld. De ene traditie (Type I), die veel voorkomt in de Italiaanse kunst, toont het gelaat van Christus met volle baard, pijn, gegeseld en misschien gekroond met doornen. Een andere traditie (Type II), die veel voorkomt in de Russische en Spaanse kunst, toont het gelaat van Christus vaker in ruste, met haar tot op schouderlengte en een gespleten baard, vaak omgeven door een stralenkrans, gevierendeeld in een kruis.

Type I

• Veronica’s sluier Domenico Fetti, circa 1620.
• Heilig gelaat Giambono, vijftiende eeuw. Stedelijk Museum, Pavia, Italië.
• Heilig gelaat, vastgehouden door twee engelen Juan Sánchez Cotan, 1620-1625. Klooster van Cartuja, Granada.
• Heilig gelaat Domenikos Theotokopoulos (El Greco). Klooster van Kapucijner nonnen, Toledo.
• Veronica’s sluier Francisco de Zurbarán, zeventiende eeuw. Parochiekerk van Sint Pieter, Sevilla.

Type II

• Sudarium van de heilige Veronica Claude Mellan, 1649.
• Tweeluik van de heilige Veronica met Christus en de Maagd Maria Bernardo Martorelli, vijftiende eeuw. Museum van Mallorca.
• Heilig gelaat, anoniem, begin 17e eeuw. Tretjakov Galerij, Moskou.
• Heilig gelaat Simon Oesjakov, 1678. Tretjakov Galerij, Moskou.
• Wonder van de Traan Juan Conchillos, 1680. Mariakapel van het Klooster van het Heilig Gelaat, Alicante.
• Wonder van de Drie Gezichten Juan de Miranda, 1767. Alicante Ayuntamiento.
• Heilige Veronica Antonio Castillo Lastrucci, 1946. Basiliek van Sint Maria, Alicante.

Noten

• Bennett, Janice. Heilig Bloed, Heilig Beeld: Het Sudarium van Oviedo, Nieuw bewijs voor de echtheid van de Lijkwade van Turijn. ISBN 0970568207.
• Cruz, Joan Carroll. Wonderbaarlijke afbeeldingen van onze Heer. Uitgeverij Tan Books &, 1997. ISBN 0895554968.
• Jensen, Robin M. Face to Face: Portraits of the Divine in Early Christianity. Augsburg Fortress Publishers, 2004. ISBN 0800636783.
• Kuryluk, Ewa. Veronica and Her Cloth: History, Symbolism, and Structure of a True Image. Blackwell Uitgevers, 1991. ISBN 0631178139.
• MacGregor, Neil. Seeing Salvation: Beelden van Christus in de kunst. Yale University Press, 2000. ISBN 0300084781.
• Schiller, G. Iconography of Christian Art, Vol. II. New York Graphic Society, 1972. ISBN 0821203657.
• Tortora, Phyllis G., and Robert S. Merkel (eds.). Fairchild’s Woordenboek van Textiel. Fairchild Publications, 1996. ISBN 978-0870057076.
• Wilson, Ian. Heilige Gezichten, Geheime Plaatsen. Corgi, 1991. ISBN 0552135909.

Alle links opgehaald op 7 mei 2020.

• Veronica Sluier St Peters Levende Foto Jezus Christus Ontdekt
• Veronica Sluier – geschiedenis van