De meeste levende wezens zijn in staat tot handelingen die als intelligent kunnen worden beschouwd, of op zijn minst het resultaat zijn van een proces van adequaat reageren op veranderende omstandigheden in hun omgeving. De intelligentie of de intellectuele processen die door de mens zijn ontwikkeld, zijn echter veruit superieur aan die welke door organismen van een andere soort zijn bereikt. De hersenen van de volwassen mens zijn een uiterst complex orgaan: zij wegen ongeveer 1.500 g, dat is slechts 2% van het lichaamsgewicht, maar verbruiken evenveel energie als de gehele skeletspier in rust. Hoewel het menselijk brein een typisch primatenstructuur heeft, vertoont het een aantal kenmerken die het onderscheiden en volledig individualiseren.
Het proces van evolutie en vermenselijking van het brein van de Homo sapiens (H. sapiens) maakte het tot een uniek en onderscheiden orgaan, dat de grootste relatieve omvang onder alle soorten bereikte, maar ook een structurele reorganisatie van weefsels en circuits in specifieke segmenten en regio’s mogelijk maakte. Dit verklaart de opmerkelijke cognitieve vermogens van de moderne mens, niet alleen vergeleken met andere leden van zijn geslacht, maar ook met oudere leden van zijn eigen soort.
De evolutie van het brein vereiste het naast elkaar bestaan van 2 aanpassingsmechanismen. Bij de eerste gaat het om genetische veranderingen op het niveau van de soort en bij de tweede om veranderingen op individueel niveau in de organisatie van het chromatine of epigenetische veranderingen. Genetische mechanismen omvatten: a) veranderingen in coderende gengebieden die leiden tot veranderingen in de sequentie en de activiteit van bestaande eiwitten; b) de processen van duplicatie en deletie van eerder bestaande genen; c) veranderingen in genexpressie door wijzigingen in de regulerende sequenties van verschillende genen; en d) synthese van niet-coderende RNA’s.
Tot slot beschrijft dit overzicht enkele van de belangrijkste chromosomale verschillen die tussen de mens en de mensapen zijn gerapporteerd, en die ook hebben bijgedragen tot het proces van evolutie en vermenselijking van het brein van H. sapiens.