Pisa

Pisa, stad, Midden-Italië, in de streek Toscana (Toscane). De stad ligt op de alluviale vlakte van de rivier de Arno, ongeveer 6 mijl (10 km) van de Ligurische Zee en 50 mijl (80 km) ten westen van Florence. Pisa lag tot de 15e eeuw aan zee, maar tegen die tijd had het door de Arno afgezette slib de stad volledig afgesneden van de terugtrekkende kustlijn.

>

Het oude Pisa, of Pisae, werd mogelijk bewoond door de Liguriërs voordat het onder Romeinse controle kwam als marinebasis. Het werd kort na 180 v. Chr. een Romeinse kolonie en in 313 v. Chr. was het een christelijk bisdom geworden. Pisa overleefde de ineenstorting van het Romeinse Rijk en bleef het belangrijkste stedelijke centrum van Toscane. Door gebruik te maken van haar macht op zee en de produkten en markten van haar vruchtbare Toscaanse achterland, leefde de stad in de 11e eeuw op en werd een bloeiend handelscentrum. Met de hulp van Genua nam zij ook het initiatief tegen islamitische overvallers. In 1016 verdreven de Pisanen en de Genuezen de Saracenen van Sardinië, en in 1063 plunderde de Pisaanse vloot het islamitische Palermo. De deelname van de stad aan de kruistochten bezorgde de Pisaanse handelaars waardevolle handelsposities in Syrië, en daarna groeide Pisa in kracht om te wedijveren met Genua en Venetië. In de 13e eeuw genoot Pisa, een Ghibellijnse stad, de steun van de Duitse keizers in zijn langdurige conflicten met Genua op zee en met zijn Toscaanse rivalen, Lucca en Florence, op het land. Deze strijd culmineerde in de nederlaag van Pisa door de Genuese vloot in de beslissende Slag bij Meloria in 1284.

Ondanks deze nederlaag werd Pisa aan het einde van de 13e eeuw een druk centrum van wolfabricage en bleef het de belangrijkste haven van Toscane. De welvaart van Pisa werd weerspiegeld in de karakteristieke casatorre, een hoge bewoonde toren, gewoonlijk gebouwd van baksteen en steen, en in de kerken van de stad, met name de grandioze en spectaculaire groep van kathedraal, doopkapel en campanile (de scheve toren). De kathedraal en de doopkapel werden versierd door een opeenvolging van vooraanstaande beeldhouwers, waaronder Guglielmo Pisano, Bonanno Pisano, Nicola Pisano, en Nicola’s zoon Giovanni Pisano.

Interne factiestrijd droeg bij tot de bezetting van Pisa door de Florentijnen in 1406. Grote hoeveelheden handelswaar bleven de stad tot de 15e eeuw doorkruisen, toen verzanding het vervoer van beladen galeien over de rivier de Arno vrijwel onmogelijk maakte. Toen de Franse legers in 1494 Italië binnenvielen, herbevestigde Pisa tijdelijk zijn onafhankelijkheid; de stad onderging een reeks oorlogen en belegeringen tot Florence haar in 1509 heroverde. Daarna raakte de stad in verval als een provinciale Toscaanse stad. Na het midden van de 18e eeuw groeide Pisa weer toen de omliggende moerassen werden ontgonnen, malaria werd uitgebannen en lichte industrieën werden ontwikkeld. In de Tweede Wereldoorlog leed Pisa ernstige schade in 1944 toen er langdurig werd gevochten op de gotische verdedigingslinie (Pesaro-Rimini) van de Duitsers. De vele kerken die toen beschadigd of verwoest werden, werden later gerestaureerd, maar het gebied ten zuiden van de rivier, dat op grote schaal verwoest werd, heeft nog steeds een ietwat karakterloos aspect.

Pisa is nu een rustige provinciale universiteitsstad die bekend staat om zijn kunst en architectonische schatten. De stad heeft ook een groot deel van haar 10,5 kilometer lange ommuring behouden. Pisa onderscheidt zich vooral door een opmerkelijke groep gebouwen op de Piazza del Duomo, het zogenaamde Plein der Wonderen, gelegen aan het noordwestelijke uiteinde van de middeleeuwse ommuurde stad. Dit plein bevat de kathedraal, of Duomo; het baptisterium; de campanile, of Scheve Toren van Pisa; en het camposanto, of kerkhof.

Zowel de kathedraal als de doopkapel zijn opgetrokken uit wit marmer met zwarte stroken in de pisaans-romaanse stijl, met zuilengangen en het decoratieve gebruik van spitsbogen. De kathedraal, waarvan de bouw in 1063 is begonnen, heeft een schip met dubbelgewelfde zijbeuken en transepten met enkelgewelfde zijbeuken, en een koepel op het kruispunt van de twee assen. Aan de westkant wordt de bogengalerij rond de basis van de kathedraal herhaald in vier open arcades. Een prachtige bronzen deur (ca. 1180) van Bonanno Pisano, met bijbelse voorstellingen, is aan de zuidkant bewaard gebleven. Binnen in de kathedraal staat een prachtige decagonale preekstoel van wit marmer (1302-11; gerestaureerd 1926) van Giovanni Pisano.

De ronde doopkapel, begonnen in 1152 maar pas voltooid in de 14e eeuw, wordt overdekt door een koepel met daarboven een kegel, die de structuur een ogivaal, oosters effect geeft. In het interieur bevindt zich een prachtige zeshoekige preekstoel die in 1260 door Nicola Pisano werd voltooid. De Scheve Toren van Pisa, begonnen in 1174 en voltooid in de 14e eeuw, is ook rond en is geheel van wit marmer, aan de buitenkant ingelegd met gekleurd marmer. De ongelijke zetting van de fundamenten van de toren tijdens de bouw gaf het bouwwerk een duidelijke helling die nu ongeveer 5,2 m (17 voet) uit de loodlijn staat. (Zie Scheve Toren van Pisa.) De marmeren gebouwen van de camposanto, die vanaf 1278 door Giovanni di Simone in de Italiaanse gotische stijl werden opgetrokken, bevatten belangrijke fresco’s van verschillende 14de- en 15de-eeuwse Toscaanse kunstenaars, met name van Benozzo Gozzoli. Zijn fresco’s daar werden beschadigd door bombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar zijn sindsdien gerestaureerd.

De opmerkelijke oude kerken van Pisa, die meestal ten noorden van de rivier liggen, zijn onder andere San Pierino (11e-12e eeuw); San Frediano en San Sepolcro (beide 12e eeuw); San Nicola, met een vier verdiepingen tellende toren uit ongeveer 1250; San Francesco (13e eeuw), met fresco’s van Taddeo Gaddi uit 1342; Santa Caterina (13e-14e eeuw); San Michele in Borgo, met een fraaie gevel uit de 14e eeuw; en Santa Maria della Spina, gebouwd van wit marmer in de pisaanse gotiek en uitgebreid in 1323. Tot de wereldlijke gebouwen van de stad behoren verschillende fraaie middeleeuwse en renaissancepalazzi.

Pisa was de geboorteplaats van de wetenschapper Galileo Galilei. De universiteit van Pisa, opgericht in 1343, telde aan het eind van de 20e eeuw meer dan 25.000 studenten. De stad is nog steeds de zetel van een aartsbisdom. Pisa is nu een belangrijk spoorwegknooppunt en heeft een internationale luchthaven. Toerisme en lichte industrieën die textiel, glas, en technische en farmaceutische goederen produceren, dragen bij aan de economie. Aantal inwoners. (2011) 85,858.