Voor Afro-Amerikanen die opgroeiden met de erfenis van segregatie, rechteloosheid, lynchpartijen en geweld, was terugtrekking uit de sociale strijd ondenkbaar. Martin Luther King Jr. leerde echter van enkele belangrijke mentoren hoe geestelijke groei en sociale transformatie te integreren.
Als historicus, die heeft bestudeerd hoe figuren in de Amerikaanse geschiedenis met soortgelijke vragen worstelden, geloof ik dat een belangrijke invloed op het denken van King de Afro-Amerikaanse predikant, theoloog en mysticus Howard Thurman was.
De invloed van Howard Thurman
Geboren in 1899, was Thurman 30 jaar ouder dan King, dezelfde leeftijd, in feite, als King’s vader. Door zijn preken en onderwijs aan Howard University en Boston University beïnvloedde hij intellectueel en spiritueel een hele generatie die de leiding van de burgerrechtenbeweging zou gaan vormen.
Een van zijn belangrijkste bijdragen was het overbrengen van de ideeën van geweldloosheid naar de beweging. Thurmans reis naar India in 1935, waar hij Mahatma Gandhi ontmoette, was van grote invloed op de integratie van de principes van geweldloosheid in de Afro-Amerikaanse vrijheidsstrijd.
Aan het eind van de ontmoeting, die door Thurman lange tijd als een centrale gebeurtenis in zijn leven werd beschouwd, vertelde Gandhi Thurman naar verluidt dat “de onvervalste boodschap van geweldloosheid misschien wel door de negers aan de wereld zal worden overgebracht”. King en anderen herinnerden zich en herhaalden die zin tijdens de vroege jaren van de burgerrechtenbeweging in de jaren vijftig.
Thurman en King waren beiden doordrenkt van de zwarte Baptistraditie. Beiden dachten lang na over hoe ze hun kerkelijke ervaringen en theologische opleiding konden gebruiken om de blanke, supremacistische ideologie van de segregatie aan te vechten. Aanvankelijk waren hun ontmoetingen echter kort.
Thurman was van 1953 tot 1965 decaan geweest van de Marsh Chapel aan de Boston University. King was daar student toen Thurman voor het eerst zijn functie in Boston aanvaardde en hoorde de vermaarde predikant enkele toespraken houden. Een paar jaar later nodigde King Thurman uit om te spreken op zijn eerste kansel in de Dexter Avenue Baptist Church in Montgomery, Alabama.
Hun meest serieuze persoonlijke ontmoeting – degene die Thurman zijn kans gaf om King persoonlijk te beïnvloeden, en hem te helpen voorbereiden op de strijd die nog zou komen – kwam als gevolg van een tragedie.
Een cruciale ontmoeting in het ziekenhuis
Op 20 sept. 1958 kwam een geestelijk gestoorde Afro-Amerikaanse vrouw genaamd Izola Ware Curry naar een signeersessie in upper Manhattan. King signeerde daar exemplaren van zijn nieuwe boek, “Stride Toward Freedom: The Montgomery Story.” Curry ging vooraan in de rij staan, pakte een briefopener met een scherp mes en stak de 29-jarige predikant neer, die net nationale bekendheid had verworven door zijn leiderschap in de Montgomery-busboycot.
King overleefde het ternauwernood. Dokters vertelden King later dat als hij had geniest, hij gemakkelijk had kunnen sterven. Natuurlijk, King kreeg later een fatale schotwond in april 1968. Curry sleet haar dagen in een psychiatrische inrichting, tot ze 97 jaar oud was.
Tijdens haar herstel in het ziekenhuis kreeg King daarna bezoek van Thurman. Thurman gaf daar hetzelfde advies dat hij al tientallen jaren aan talloze anderen gaf: dat King de onverwachte, zij het tragische, gelegenheid moest aangrijpen om te mediteren over zijn leven en het doel daarvan, en pas dan verder moest gaan.
Thurman drong er bij King op aan om zijn rustperiode met twee weken te verlengen. Het zou King, zoals hij zei, “tijd geven om weg te zijn van de onmiddellijke druk van de beweging” en om “zijn lichaam en geest te laten rusten met helende onthechting”. Thurman was bezorgd dat “de beweging meer was geworden dan een organisatie; het was een organisme geworden met een eigen leven,” dat King mogelijk zou opslokken.
King schreef aan Thurman om te zeggen: “Ik volg uw advies over deze kwestie.”
King’s spirituele band met Thurman
King en Thurman waren nooit persoonlijk intiem. Maar Thurman heeft een diepgaande intellectuele en spirituele invloed op King achtergelaten. King, bijvoorbeeld, droeg naar verluidt zijn eigen goed beduimelde exemplaar van Thurman’s bekendste boek, “Jesus and the Disinherited,” in zijn zak tijdens de lange en epische strijd van de Montgomery bus boycot.
In zijn preken in de jaren vijftig en zestig citeerde en parafraseerde King Thurman veelvuldig. Op basis van Thurmans opvattingen begreep King Jezus als vriend en bondgenoot van de bezitlozen – voor een groep Joodse volgelingen in het oude Palestina, en voor Afro-Amerikanen die gebukt gingen onder slavernij en segregatie. Dat was precies de reden waarom Jezus zo centraal stond in de Afro-Amerikaanse religieuze geschiedenis.
De mysticus
Thurman was geen activist, zoals King dat was, noch iemand die specifieke sociale en politieke doelen opnam om een land te veranderen. Hij was een privé-man en een intellectueel. Hij zag spirituele cultivatie als een noodzakelijke begeleiding van sociaal activisme.
Zoals Walter Fluker, redacteur van het Howard Thurman Papers Project, heeft uitgelegd, vonden de privé mysticus en de publieke activist een gemeenschappelijke basis in het inzicht dat spiritualiteit noodzakelijkerwijs verbonden is met sociale transformatie. Privé spirituele cultivatie kon de weg bereiden voor een dieper publiek engagement voor sociale verandering. King zelf kreeg, volgens een biograaf, het gevoel dat de steekpartij en het gedwongen herstel “deel uitmaakten van Gods plan om hem voor te bereiden op een groter werk” in de strijd tegen de zuidelijke segregatie en de Amerikaanse blanke suprematie.
In ruimere zin vereiste de discipline van geweldloosheid een geestelijke inzet en discipline die voor velen tot stand kwam door zelfonderzoek, meditatie en gebed. Dit was de boodschap die Thurman doorgaf aan de grotere burgerrechtenbeweging. Thurman combineerde, in de woorden van historicus Martin Marty, het “innerlijke leven, het leven van passie, het leven van vuur, met het uiterlijke leven, het leven van politiek.”
Spirituele retraite en activisme
King’s steekpartij was een bizarre en tragische gebeurtenis, maar in zekere zin gaf het hem de periode van bezinning en innerlijke cultivering die nodig was voor de chaotische komende dagen van de burgerrechtenstrijd. De gevangeniscel in Birmingham, Alabama, waar King medio 1963 zijn klassieke “Brief uit de gevangenis van Birmingham” schreef, bood ook toevallig maar kritisch dezelfde spirituele retraite voor reflecties die Amerika hielpen transformeren.
De relatie tussen Thurmans mystiek en Kings activisme biedt een fascinerend model voor hoe spirituele en sociale transformatie kunnen samenwerken in iemands leven. En in de samenleving meer in het algemeen.
Dit is een bijgewerkte versie van een artikel dat oorspronkelijk is gepubliceerd op 11 jan. 2018.