02.12.2016
>
Het muzikale genie werd op een grauwe winterdag begraven in een anoniem paupergraf. Ter gelegenheid van de 225e sterfdag van Mozart trekken fans uit de hele wereld naar de plek waar zijn graf zich zou bevinden.
Wenen’s meest prominente begraafplaats is de Centrale Begraafplaats. Hier zijn alle beroemdheden van Oostenrijk verzameld, waaronder de crème de la crème van musici en componisten – afgezien van Mozart. Beethoven, Brahms, Strauss, Schubert, Arnold Schönberg en, meer recentelijk, Falco en Udo Jürgens liggen hier begraven. De begraafplaats, die in 1874 werd geopend, heeft een netwerk van paden tussen de 330.000 graven dat in totaal 450 kilometer beslaat. Europa’s grootste begraafplaats heeft zelfs een eigen buslijn.
Een juweel onder de begraafplaatsen van Wenen
St. Marx Cemetery wordt echter beschouwd als een insidertip en als een juweel onder de begraafplaatsen van Wenen. Het is de enige van de vijf begraafplaatsen in Biedermeier-stijl in Wenen die bewaard zijn gebleven. Botanici raden aan de begraafplaats in april en mei te bezoeken, omdat dan de grootste collectie seringenstruiken van Wenen in bloei staat. Voor romantici is elke tijd van het jaar een belevenis – van de lente als de witte seringen in bloei staan, tot het vinden van een koele schaduwrijke plek in de zinderende hitte van de zomer en de gouden herfstmaanden die uitlopen op een mistige en spookachtige november.
De charme van deze “Biedermeier begraafplaats” wordt niet ondermijnd door het voortdurende lawaai van de drukste weg van Oostenrijk, de A23, die er helaas vlak langs loopt. Het is te danken aan de historische graven. 5.600 van de oorspronkelijke 8.000 zijn nog bewaard gebleven. Op charmante en ontroerende wijze zorgen ze ervoor dat iedereen weet welke verheven sociale status de overledenen ooit bij leven hadden.
De gebruiken van de Weense samenleving
Hier vindt men “de vrouw van een gastheer in de wijk Leopoldstadt” of een “burgerlijk rioolwerker”, een “mondwasser aan het keizerlijk hof” of “de zoon van een lust- en siertuinman” alsook “een echt privaat raadslid” – die zoveel titels op zijn naam had staan dat de steenhouwer uiteindelijk maar koos voor een laconiek “etc.etc.etc.”. Hoe bouwvalliger de grafsteen en de inscriptie zijn, hoe beklijvender het memento mori, de trotse verwijzing naar de vroegere status en rijkdom van de overledene. Je kunt het immers niet meenemen als je sterft.
De begraafplaats dankt zijn bestaan aan een verlichte keizer, Jozef II.(1765-1790). Om hygiënische redenen verbood hij begravingen op begraafplaatsen binnen de buitenmuren van Wenen en gaf hij opdracht tot de aanleg van vijf gemeentelijke begraafplaatsen die ruim buiten de stadsmuren werden aangelegd. De begraafplaats werd genoemd naar een nabijgelegen armenhuis en voormalig middeleeuws ziekenhuis waarvan de kapel was gewijd aan Marcus. In 90 jaar na 1784 werden hier zo’n 15.000 mensen begraven – tot de Centrale Begraafplaats in 1874 de doden van de stad van bijna een miljoen inwoners binnen de buitenmuren liet blijven.
Mozarts treurige ondergang
Een begrafenis in het bijzonder van Sint Marcus blijft tot op de dag van vandaag interessant voor wetenschappers en liefhebbers. Het was een sobere en schamele aangelegenheid zonder enige pracht en praal – een armzalige begrafenisstoet op 6 december 1791 – de dag na de dood, 225 jaar geleden, van Wolfgang Amadeus Mozart, het genie dat boven zijn stand leefde en dat op slechts 35-jarige leeftijd aan zijn einde kwam. Hij stierf echter niet verarmd, zoals vaak wordt beweerd. Het was eerder zo dat zijn geld ontoereikend was om zijn uitbundige levensstijl te onderhouden. Slechts weinigen namen deel aan de processie naar de stadspoorten in de regen en sneeuw – onder hen waren vermoedelijk zijn laatste leerling Franz Xaver Süssmayr en zijn eeuwige rivaal Antonio Salieri. Daarna wist alleen de doodgraver wat er gebeurd was.
Mozart kwam terecht in een van de standaard ongemarkeerde kavels, waarin om ruimte te besparen vier lijken in een smalle schacht werden geplaatst. De opvouwbare kist werd daar geleegd zodat hij opnieuw kon worden gebruikt. Tien jaar later zou hetzelfde perceel opnieuw worden gebruikt voor nieuwe begravingen. De eerste gelegenheid om te proberen het stoffelijk overschot van de beroemde componist uit alle opgehoopte beenderen te redden, deed zich voor in 1801. Dit verklaart hoe een vermeende schedel van Mozart uiteindelijk in Salzburg terechtkwam. Tot op de dag van vandaag is de echtheid ervan nooit bevestigd.
De facinatie blijft
Tot 17 jaar na Mozarts dood deed zijn vrouw Constanze een eerste poging om zijn graf te lokaliseren. Omdat er geen grafkruisen of andere markeringen op de graven stonden, moest zij afgaan op de zeer onzekere herinneringen van het personeel van de begraafplaats. Als gevolg daarvan blijft de exacte locatie van Mozarts laatste rustplaats een mysterie.
Op de omstreden plek waar men dacht dat Mozarts graf zich zou bevinden, werd een gedenkteken geplaatst – dat vervolgens op de 100ste verjaardag van zijn dood in 1891 werd overgebracht naar het Centrale Kerkhof. Uiteindelijk versierde een vindingrijke begraafplaatsbeheerder de overgebleven lege plek met ornamenten van andere graven en plaatste er een stenen plaat met Mozarts naam erop. Nog steeds leggen bezoekers bloemen en waaierletters neer en steken kaarsen aan aan de voet van de afgeknotte zuil. Op de verjaardag van Mozarts geboorte en dood reizen zelfs officiële delegaties hierheen om kransen te leggen.
St. Marx Cemetery is nu niet meer in gebruik. Het wordt door de stad Wenen onderhouden als park en heeft de status van beschermd monument.
is/at/sc (kna)