De liervogel wordt beschouwd als een van de bekendste vogels van Australië – je herkent ze misschien van ons 10 cent-muntstuk – maar kennen we ze eigenlijk wel? Ze staan bekend om hun spectaculaire baltsgedrag en u hebt misschien wel eens beelden gezien van liervogels die menselijke geluiden nadoen, zoals kettingzagen en cameraklikken.
Maar bootsen liervogels in het wild echt kettingzagen na? Ja, als je op internet zoekt; nee, als je de literatuur leest.
Met de liervogels
Er zijn twee soorten liervogels in Australië. De prachtige liervogel leeft in dichte wouden in Victoria, in de ACT, in New South Wales en in het uiterste zuiden van Queensland (ze zijn ook in Tasmanië geïntroduceerd).
De minder bekende Albert’s liervogel komt voor in een klein, onherbergzaam gebied van het regenwoud van zuidelijk Queensland, van Tamborine Mountain tot Lamington National Park.
De liervogels zijn ongeveer zo groot als een fazant en gebruiken hun krachtige poten en klauwen om in het gebladerte naar wormen, larven en insecten te harkken. Deze schuwe grondbewoners hebben uitgebreide en logge staarten in de vorm van een lier. Hun veren waren in vroegere tijden zeer gewild bij hoedenmakers.
Naast hun spectaculaire staart zijn liervogels opmerkelijk door hun vocale capaciteiten. Veren en stem komen samen in hun baltsgedrag, wanneer ze hun staart over hun lichaam en hoofd laten glijden en die laten trillen terwijl ze zingen en dansen.
Lyrebirds zingen het meest in de winter (dat is hun broedseizoen). Ze zingen zowel om een territorium af te kondigen als om vrouwtjes aan te trekken, en deze liederen zijn niet aangeboren. Zoals alle zangvogels, leren liervogels zingen. Mannelijke liervogels leren hun zang en, intrigerend genoeg, zelfs hun imitatie van andere geluiden, eerder van oudere mannetjes dan rechtstreeks van hun nagebootste modellen.
Master mimics
Een aantal Australische zangvogels bootst andere soorten na. Biologen hebben de functie van vogelnabootsing nog niet opgehelderd, en waarschijnlijk is er meer dan een enkele functie.
Wat echter duidelijk is, is dat liervogels een verbluffend vermogen hebben om nauwkeurig de geluiden na te bootsen van de bossen waarin zij leven. Het grootste deel van hun imitatie is van andere vogelsoorten: roepen, zingen, vleugelslagen en snavelgeklap, die ze snel na elkaar uitvoeren.
Het geluidproducerende orgaan van vogels is de syrinx. In plaats van de gebruikelijke vier paar syringeale spieren van andere zangvogels, hebben liervogels slechts drie paar. Het is niet bekend of deze vereenvoudiging hen bedrevener maakt in mimicry, noch is hun motivatie om te mimicry volledig duidelijk. Er zijn geen aanwijzingen dat liervogels andere soorten voor de gek proberen te houden.
Hoewel mimicry het grootste deel van hun vocale repertoire uitmaakt, hebben liervogels ook hun eigen liederen en roepjes. Terwijl het “territoriumlied” melodieus kan zijn, klinkt de “uitnodigingsroep” in menselijke oren mechanisch. Knarsen, klikken, scharenslijpen, dreunen, zoemen, “blick”-en, galopperen – deze luidruchtige of metaalachtige geluiden zijn van de liervogels zelf en geen nabootsing. Toch worden ze daar vaak voor aangezien.
De kettingzaagmythe
Vanwaar komt de mythe dat liervogels in het wild kettingzagen en andere mechanische geluiden nadoen?
Een waarschijnlijke kandidaat is David Attenborough’s serie Life of Birds. Daarin kijkt Attenborough vanachter een boom naar de vogel (en de camera) en fluistert ons in dat de vogel “geluiden nabootst die hij hoort uit het bos”. We zien meeslepende beelden van een vogel die de aandrijving van een camera, een autoalarm en een kettingzaag imiteert.
Dit Attenborough-moment is zeer populair – maar wacht even! Hij verzuimt te vermelden dat twee van zijn drie liervogels gevangenen waren, een uit Healesville Wildlife Sanctuary en de andere uit Adelaide Zoo. Deze laatste, Chook, was beroemd om zijn hamers, boren en zagen, geluiden die hij naar verluidt had verworven toen het pandaverblijf van de dierentuin werd gebouwd. Hij werd met de hand grootgebracht van een kuiken en stond ook bekend om zijn autoalarm en de menselijke stem die “hallo, Chook!” intoneerde. Hij overleed in 2011, 32 jaar oud.
Het feit dat liervogels in gevangenschap menselijke machines en stemmen zo getrouw nabootsen, zou al een prestatie van formaat moeten zijn om ons ontzag te wekken.
Terug in het wild
Er is slechts één gesuggereerd voorbeeld van imitatie van een door de mens gemaakt geluid in de territoriale zang van een liervogel – in het wild of in gevangenschap – namelijk dat van de “fluitliervogels” van de New England Tablelands. Dit buitengewoon complexe lied bestaat uit fluitachtige klankkleuren.
Hoe hebben wij mensen hier wijs uit kunnen worden?
Een liervogelkuiken werd in de jaren 20 in gevangenschap grootgebracht. Het deed de fluitspeler van het gezin na en leerde twee deuntjes en een oplopende toonladder. Toen hij weer in het wild werd vrijgelaten, verspreidde zijn fluitachtige gezang en timbre zich over de hele liervogelpopulatie van de Tablelands – althans, zo gaat het verhaal.
Ik maak deel uit van een onderzoeksgroep die het “fluitende liervogel”-territorium in kaart brengt en de oorsprong van dit verhaal bestudeert. Ons recente artikel was niet in staat om de tegenstrijdige herinneringen en opgetekende anekdotes van geloofwaardige getuigen te consolideren.
Niettemin weerklinken elke winter in de ruige, nevelige regenwouden van de New England Tablelands fluitachtige timbres, contrapuntische overlappende toonladders, en melodische contouren (vaak met een muzikale bekwaamheid die overtreft wat een menselijke fluitist zou kunnen bereiken) die ver afstaan van de territoriale liederen van de rest van de soort.
Maken wilde liervogels machines en dergelijke na? Hoewel ik me kan voorstellen dat in zeldzame omstandigheden hun zang de invloed van de mens op hun omgeving zou kunnen weerspiegelen (en er zijn zulke anekdotes), is er geen opname bekend van een liervogel in het wild die door de mens gemaakte mechanische geluiden nabootst. Toch is het geloof in een dergelijk fenomeen nu zo ingeburgerd op het internet dat het zelfs op officiële sites opduikt.
Lees hier meer over de fluitende liervogels