Laboratoriuminformatiesysteem

Ziekenhuizen en laboratoria over de hele wereld zijn afhankelijk van een laboratoriuminformatiesysteem voor het beheren en rapporteren van patiëntgegevens en testresultaten.

Een laboratoriuminformatiesysteem (LIS) is een softwaresysteem dat gegevens voor klinische laboratoria registreert, beheert en opslaat. Een LIS is van oudsher het meest geschikt om opdrachten voor laboratoriumtests naar laboratoriuminstrumenten te sturen, deze opdrachten te volgen en vervolgens de resultaten vast te leggen, meestal in een doorzoekbare database. Het standaard LIS heeft de activiteiten van volksgezondheidsinstellingen (zoals ziekenhuizen en klinieken) en de bijbehorende laboratoria ondersteund door het beheren en rapporteren van kritieke gegevens over “de status van infectie, immunologie, en zorg en behandeling van patiënten.”

Geschiedenis van het LIS

Vooruitgang in de computertechnologie in het begin van de jaren zestig bracht sommigen ertoe te experimenteren met tijd- en gegevensbeheerfuncties in de zorgomgeving. Het bedrijf Bolt Beranek Newman en het Massachusetts General Hospital werkten samen aan een systeem dat “time-sharing- en multiuser-technieken omvatte die later essentieel zouden zijn voor de implementatie van het moderne LIS”. Rond dezelfde tijd kondigde General Electric plannen aan om een ziekenhuisinformatiesysteem (HIS) te programmeren, hoewel die plannen uiteindelijk in het water vielen.

Naast het experiment van het Massachusetts General Hospital werd het idee van een softwaresysteem dat tijd- en gegevensbeheerfuncties kon beheren, pas aan het eind van de jaren zestig uitvoerig onderzocht, voornamelijk vanwege het ontbreken van de juiste technologie en van communicatie tussen zorgverleners en eindgebruikers. De ontwikkeling van het Massachusetts General Hospital Utility Multi-Programming System (MUMPS) in het midden van de jaren ’60 heeft zeker geholpen, omdat het plotseling een interface voor meerdere gebruikers en een hiërarchisch systeem voor de permanente opslag van gegevens mogelijk maakte. Maar door het geavanceerde karakter, het versnipperde gebruik over meerdere entiteiten en de inherente moeilijkheid om gegevens uit de database te halen en te analyseren, was de ontwikkeling van gezondheidszorg- en laboratoriumsystemen op basis van MUMPS op zijn best sporadisch. Tegen de jaren 1980, echter, de komst van Structured Query Language (SQL), relationele database management systemen (RDBMS), en Health Level 7 (HL7) stelde software-ontwikkelaars in staat om de functionaliteit en interoperabiliteit van het LIS uit te breiden, met inbegrip van de toepassing van business analytics en business intelligence technieken op klinische gegevens.

In het begin van de jaren 2010 veranderden webgebaseerde en databasegerichte internettoepassingen van laboratoriuminformaticasoftware de manier waarop onderzoekers en technici met gegevens omgingen, waarbij webgestuurde gegevensopmaaktechnologieën zoals Extensible Markup Language (XML) de interoperabiliteit van LIS en elektronisch medisch dossier (EMR) tot een hoognodige realiteit maakten. SaaS- en cloud computing-technologieën hebben sindsdien de manier waarop het LIS wordt geïmplementeerd verder veranderd, terwijl zij tegelijkertijd nieuwe vragen over beveiliging en stabiliteit oproepen.

Het moderne LIS is geëvolueerd naar nieuwe functionaliteiten die nog niet eerder zijn vertoond, waaronder configureerbare regels voor klinische beslissingsondersteuning, systeemintegratie, hulpmiddelen voor de outreach van laboratoria en ondersteuning voor point-of-care testing (POCT)-gegevens. LIS-modules zijn ook opgedoken in EMR- en EHR-producten, waardoor sommige laboratoria de optie hebben gekregen van een bedrijfsbrede oplossing die meerdere aspecten van het laboratorium kan bestrijken. Bovendien is het onderscheid tussen een LIS en een laboratoriuminformatiebeheersysteem (LIMS) enigszins vervaagd, waarbij sommige leveranciers ervoor kiezen om de afkorting “LIMS” te gebruiken om hun klinische laboratoriumgegevensbeheersysteem op de markt te brengen.

Gemeenschappelijke LIS-functies

Functies die een LIS van oudsher uitvoert, omvatten, maar zijn niet beperkt tot:

• patiëntbeheer, inclusief opnamedatum, opnemende arts, opdrachtgevende afdeling, type specimen, enz.
• het bijhouden van patiëntgegevens
• beslissingsondersteuning, met inbegrip van vergelijkingen van laboratoriumopdrachten met hun respectieve ICD-9-codes
• het standaard bestellen van tests en het bijhouden van specimens
• het bestellen van tests voor point-of-care, moleculaire, en genetische testen
• kwaliteitsborging
• werklast en managementrapportage
• analytische rapportage
• workflow management
• facturering
• integratie van software van derden

Clinische vs. anatomisch pathologie LIS

Het laboratoriuminformatiesysteem is voornamelijk onderverdeeld in twee grote categorieën (hoewel er andere variaties bestaan): het klinisch pathologie en anatomisch pathologie LIS.

In de klinische pathologie worden de chemische, hormonale en biochemische bestanddelen van lichaamsvloeistoffen geanalyseerd en geïnterpreteerd om vast te stellen of er sprake is van een ziekte, terwijl de anatomische pathologie zich richt op de analyse en interpretatie van een grote verscheidenheid aan weefselstructuren, van kleine stukjes via biopsie tot complete organen uit een operatie of autopsie. Deze verschillen lijken misschien klein, maar het verschil in laboratoriumworkflow tussen deze twee medische specialismen heeft geleid tot het ontstaan van verschillende functionaliteiten binnen LIS’en. Het verzamelen, ontvangen en traceren van specimens, de werkverdeling en het genereren van rapporten kunnen – soms aanzienlijk – verschillen tussen de twee soorten laboratoria, waardoor specifieke functionaliteit in het LIS nodig is. Andere verschillen zijn:

• Specifieke dictionary-driven tests komen voor in klinische pathologie-omgevingen, maar niet zozeer in anatomische pathologie-omgevingen.
• Geordende anatomische pathologietests vereisen doorgaans meer informatie dan klinische pathologietests.
• Een enkele anatomische pathologie-order kan uit meerdere weefsels van verschillende organen bestaan; klinische pathologie-orders doen dat gewoonlijk niet.
• Het verzamelen van anatomische pathologische monsters kan een zeer procedureel proces zijn met meerdere stappen, terwijl het verzamelen van klinische pathologische monsters routinematig eenvoudiger is.

Verschillen tussen een LIS en een LIMS

Er bestaat vaak verwarring over het verschil tussen een LIS en een LIMS. Hoewel de twee componenten van de laboratoriuminformatica verwant zijn, verschilden hun doelstellingen al vroeg in hun bestaan. Tot voor kort vertoonden het LIS en het LIMS een paar belangrijke verschillen:

1. Een LIS is in de eerste plaats ontworpen voor het verwerken en rapporteren van gegevens met betrekking tot individuele patiënten in een klinische omgeving. Een LIMS is van oudsher ontworpen voor de verwerking en rapportage van gegevens over partijen monsters van geneesmiddelenonderzoeken, waterzuiveringsinstallaties en andere instanties die complexe partijen gegevens verwerken.

2. Een LIS moet voldoen aan de rapportage- en auditbehoeften van instanties voor ziekenhuisaccreditatie, HIPAA en andere klinische medische beroepsbeoefenaren. Een LIMS moet echter voldoen aan de goede fabricagepraktijken (GMP) en aan de rapportage- en auditbehoeften van de Amerikaanse Food and Drug Administration en onderzoekswetenschappers in veel verschillende bedrijfstakken.

3. Een LIS is gewoonlijk het meest concurrerend in patiëntgerichte omgevingen (die te maken hebben met “proefpersonen” en “monsters”) en klinische laboratoria, terwijl een LIMS het meest concurrerend is in groepsgerichte omgevingen (die te maken hebben met “batches” en “monsters”) die vaak te maken hebben met meestal anonieme onderzoeksspecifieke laboratoriumgegevens.

Dit onderscheid begon echter in het begin van de jaren 2010 enigszins te vervagen, toen sommige LIMS-leveranciers het case-centric informatiebeheer begonnen over te nemen dat normaal gesproken is voorbehouden aan een LIS, waardoor de grenzen tussen de twee componenten verder vervaagden. Het Clinical LIMS van Thermo Scientific was een voorbeeld van deze fusie van het LIS met het LIMS, waarbij Dave Champagne, vice-president informatica en algemeen directeur, verklaarde: “Routine moleculaire diagnostiek vereist een convergentie van de tot nu toe gescheiden systemen die het werk in het lab (het LIMS) en de kliniek (het LIS) beheren. De industrie vraagt om, en de wetenschap eist, één lab-centrische oplossing die patiënt-centrische resultaten levert.” Het product STARLIMS van Abbott Informatics Corporation was een ander voorbeeld van deze LIS/LIMS-fusie. Nu het onderscheid tussen de twee entiteiten minder duidelijk werd, begonnen discussies binnen de laboratoriuminformaticagemeenschap de vraag te omvatten of de twee entiteiten al dan niet als dezelfde moeten worden beschouwd. Vanaf 2017 blijven leveranciers de historische verschillen tussen de twee producten erkennen, terwijl ze ook blijven erkennen dat sommige ontwikkelde LIMS meer van de klinische aspecten op zich nemen die gewoonlijk zijn gereserveerd voor een LIS.

LIS-leveranciers

Zie de LIS-leverancierspagina voor een lijst van LIS-leveranciers uit heden en verleden.

Zie ook

• Laboratoriuminformatica
• Gemeenschappelijke LIS-kenmerken

Verder lezen

• Henricks, W.H. (09 oktober 2012). “LIS-basics: CP and AP LIS Design and Operations” (PDF). Pathologie-informatica 2012. Universiteit van Pittsburgh. Gearchiveerd van het origineel op 10 september 2015. https://web.archive.org/web/20150910050825/http://www.pathinformatics.pitt.edu/sites/default/files/2012Powerpoints/01HenricksTues.pdf.

• Park, S.L.; Pantanowitz, L.; Sharma, G.; Parwani, A.V. (2012). “Anatomische pathologie Laboratoriuminformatiesystemen: A Review”. Advances in Anatomic Pathology 19 (2): 81-96. doi:10.1097/PAP.0b013e318248b787.