“Ik heb een beetje code weggegooid waarmee ik dingen kon doen met e-mailberichten”, typte Berners-Lee op een middag dit voorjaar, toen hij wat code postte in een chatroom op Gitter, een open platform dat door programmeurs wordt bezocht om samen te werken aan ideeën. Het was een paar dagen voordat Mark Zuckerberg zou gaan getuigen voor het Congres. En in dit obscure deel van het web was Berners-Lee druk bezig met een plan om die getuigenis overbodig te maken.
De krachten die Berners-Lee bijna drie decennia geleden ontketende, gaan steeds sneller – op manieren die niemand volledig kan voorspellen.
Het idee is simpel: herdecentraliseer het web. Met een klein team van ontwikkelaars werkt hij nu vooral aan Solid, een platform dat is ontworpen om individuen in plaats van bedrijven controle te geven over hun eigen gegevens. “Er werken mensen in het lab die zich proberen voor te stellen hoe het Web anders zou kunnen zijn. Hoe de samenleving op het Web er anders uit zou kunnen zien. Wat er zou kunnen gebeuren als we mensen privacy geven en we mensen controle geven over hun gegevens,” vertelde Berners-Lee me. “We zijn een heel ecosysteem aan het bouwen.”
Voorlopig is de Solid-technologie nog nieuw en niet klaar voor de massa. Maar de visie, als het werkt, zou de bestaande machtsdynamiek van het web radicaal kunnen veranderen. Het systeem wil gebruikers een platform geven waarmee ze de toegang kunnen controleren tot de gegevens en inhoud die ze op het web genereren. Op die manier kunnen gebruikers kiezen hoe die gegevens worden gebruikt in plaats van dat bijvoorbeeld Facebook en Google ermee doen wat ze willen. De code en technologie van Solid staat open voor iedereen – iedereen met toegang tot het internet kan in de chatroom komen en beginnen coderen. “Om de paar dagen duikt er iemand op. Sommigen hebben gehoord over de belofte van Solid, en ze zijn gedreven om de wereld op zijn kop te zetten,” zegt hij.Een deel van de aantrekkingskracht is het werken met een icoon. Voor een computerwetenschapper is coderen met Berners-Lee net zoiets als gitaar spelen met Keith Richards. Maar meer nog dan het werken met de uitvinder van het Web, komen deze programmeurs omdat ze zich bij de zaak willen aansluiten. Dit zijn digitale idealisten, subversieven, revolutionairen, en iedereen die wil vechten tegen de centralisatie van het Web. Voor hem brengt het werken aan Solid Berners-Lee terug naar de begindagen van het Web: “Het is onder de radar, maar het werken eraan brengt op een bepaalde manier iets van het optimisme en de opwinding terug die het ‘nepnieuws’ eruit haalt.”
Het is nog vroeg dag voor Solid, maar Berners-Lee gaat snel. Degenen die nauw met hem samenwerken, zeggen dat hij zich met evenveel energie en vastberadenheid op het project heeft gestort als bij de oprichting van het web. Het sentiment onder de bevolking lijkt zijn tijdschema ook te vergemakkelijken. In India heeft een groep activisten Facebook met succes ervan weerhouden een nieuwe dienst te implementeren die de toegang tot het web voor grote delen van de bevolking van het land effectief zou hebben gecontroleerd. In Duitsland heeft een jonge programmeur een gedecentraliseerde versie van Twitter gebouwd, Mastodon genaamd. In Frankrijk creëerde een andere groep Peertube als een gedecentraliseerd alternatief voor YouTube. “Ik heb een hekel aan de controle die bedrijven hebben over mensen en hun dagelijks leven. Ik haat de bewakingsmaatschappij die we per ongeluk over onszelf hebben afgeroepen,” zegt Amy Guy, een programmeur uit Schotland die heeft meegeholpen aan het bouwen van een platform genaamd ActivityPub om gedecentraliseerde websites met elkaar te verbinden. Deze zomer zijn webactivisten van plan bijeen te komen op de tweede Decentralized Web Summit, in San Francisco.
Berners-Lee is niet de leider van deze revolutie – per definitie zou het gedecentraliseerde web er geen moeten hebben – maar hij is een krachtig wapen in de strijd. En hij erkent ten volle dat het herdecentraliseren van het Web veel moeilijker zal zijn dan het uitvinden ervan in de eerste plaats. “Toen het Web werd gecreëerd, was er niemand, geen gevestigde partijen die zich zouden verzetten,” zegt Brad Burnham, een partner bij Union Square Ventures, het gerenommeerde venture-capitalbedrijf, dat is gaan investeren in bedrijven die het Web willen decentraliseren. “Er zijn gevestigde en zeer rijke belangen die er baat bij hebben om de controlebalans in hun voordeel te houden.” Miljarden dollars staan hier op het spel: Amazon, Google en Facebook zullen hun winsten niet zonder slag of stoot opgeven. In de eerste drie maanden van 2018, zelfs toen zijn C.E.O. zich verontschuldigde voor het lekken van gebruikersgegevens, verdiende Facebook $11,97 miljard. Google verdiende 31 miljard dollar.
Voorlopig, gekastijd door slechte pers en publieke verontwaardiging, zeggen tech kolossen en andere bedrijven dat ze bereid zijn om veranderingen aan te brengen om privacy te waarborgen en hun gebruikers te beschermen. “Ik ben vastbesloten om dit goed te doen”, zei Zuckerberg van Facebook in april tegen het Congres. Google heeft onlangs nieuwe privacyfuncties in Gmail geïntroduceerd waarmee gebruikers kunnen bepalen hoe hun berichten worden doorgestuurd, gekopieerd, gedownload of afgedrukt. En naarmate er meer onthullingen komen over spionage, manipulatie en ander misbruik, dringen steeds meer regeringen aan op verandering. Vorig jaar legde de Europese Unie Google een boete op van 2,7 miljard dollar voor het manipuleren van online shoppingmarkten. Dit jaar zullen nieuwe regels Google en andere techbedrijven verplichten toestemming van gebruikers te vragen voor hun gegevens. In de VS denken het Congres en regelgevende instanties na over manieren om de macht van Facebook en anderen in te dammen.
Maar wetten die nu worden geschreven, anticiperen niet op toekomstige technologieën. Ook kiezen wetgevers – veelal onder druk van bedrijfslobbyisten – er niet altijd voor om individuele rechten te beschermen. In december drongen lobbyisten van telecombedrijven er bij de Federal Communications Commission op aan om de netneutraliteitsregels, die gelijke toegang tot het internet beschermen, terug te draaien. In januari stemde de Senaat voor een wetsvoorstel dat de National Security Agency in staat zou stellen zijn massale online-surveillanceprogramma voort te zetten. De lobbyisten van Google proberen nu de regels te wijzigen voor de manier waarop bedrijven biometrische gegevens, zoals vingerafdrukken, irisscans en gezichtsherkenningsbeelden, mogen verzamelen en opslaan.
De krachten die Berners-Lee bijna drie decennia geleden ontketende, gaan steeds sneller, op manieren die niemand volledig kan voorspellen. En nu de helft van de wereld meedoet aan het Web, staan we op een maatschappelijk keerpunt: Zijn we op weg naar een Orwelliaanse toekomst waarin een handvol bedrijven ons leven bewaakt en controleert? Of staan we op het punt om online een betere versie van de samenleving te creëren, waarin de vrije stroom van ideeën en informatie helpt om ziekten te genezen, corruptie aan het licht te brengen en onrechtvaardigheden te herstellen?
Het is moeilijk te geloven dat iemand – zelfs Zuckerberg – de versie van 1984 wil. Hij heeft Facebook niet opgericht om verkiezingen te manipuleren; Jack Dorsey en de andere Twitter-oprichters waren niet van plan om Donald Trump een digitale megafoon te geven. En dat is wat Berners-Lee doet geloven dat deze strijd over onze digitale toekomst kan worden gewonnen. Nu de publieke verontwaardiging over de centralisatie van het Web groeit, en steeds meer programmeurs zich aansluiten bij de inspanningen om het te decentraliseren, ziet hij de rest van ons opstaan en zich bij hem aansluiten. Dit voorjaar heeft hij een soort wapenoproep gedaan aan het digitale publiek. In een open brief op de website van zijn stichting schreef hij: “Hoewel de problemen waar het web mee te maken heeft complex en groot zijn, denk ik dat we ze moeten zien als bugs: problemen met bestaande code en softwaresystemen die door mensen zijn gemaakt – en door mensen kunnen worden opgelost.”
Op de vraag wat gewone mensen kunnen doen, antwoordde Berners-Lee: “Je hoeft geen codeervaardigheden te hebben. Je hoeft alleen maar het hart te hebben om te besluiten dat genoeg genoeg is. Pak je Magic Marker, je uithangbord en je bezemsteel. En ga de straat op.” Met andere woorden, het is tijd om in opstand te komen tegen de machines.
CORRECTIE: In een eerdere versie van dit verhaal werd Solid verkeerd geïdentificeerd. Het is een platform, geen software.
Een versie van dit verhaal werd gepubliceerd in het augustusnummer 2018.