Het ontstaan van Disneyland © 2004, Reece Fischer
Walt Disney: The Early Years
Walter Elias Disney werd geboren op 5 december 1901. Hij was het vierde van vijf kinderen, geboren uit Elias en Flora Disney. Elias was een weinig succesvolle zakenman, die de familie van stad naar stad verhuisde op zoek naar financieel succes. Toen Walt vier jaar was, verhuisden ze van hun huis in Chicago naar een boerderij in Marceline, Missouri. Walt’s tijd in Marceline gaf hem de visie voor Main Street USA (Francavigilia, 1981). Zijn veelvuldige associaties met dieren zouden ook duidelijk worden in zijn latere tekenfilms (Bryman, 4). In 1910 verliet de familie Marceline en verhuisde naar Kansas City. Elias was een strenge huismeester die zijn kinderen vaak sloeg. Dit leidde ertoe dat Walt’s twee oudste broers het gezin verlieten. Een andere broer, Roy, vertrok om een oom op een boerderij te helpen. Hoewel ze niet meer samenwoonden, bleven Roy en Walt close.
In 1919 kreeg Walt een baan als striptekenaar bij een commerciële kunststudio in Kansas City. Die baan duurde niet lang en na een mislukte poging om zijn eigen bedrijf te beginnen, ging Walt werken voor de Kansas City Film Ad Company. In deze tijd verdiepte hij zich serieus in de wereld van de animatie. Succes kwam Walt echter niet gemakkelijk toe en hij besloot al snel dat hij Kansas City moest verlaten. In 1923 had hij slechts $40 op zak en vertrok naar Hollywood.
Walt’s broer Roy, die al in Los Angeles woonde, voorzag Walt van wat financiële steun en nam contact op met een distributeur over Walt’s eerste tekenfilm Alice’s Wonderland. Samen met Roy openden de broers de “Disney Bros. Studio” (die later bekend zou worden als Walt Disney Studio). Roy deed de bedrijfsvoering en Walt specialiseerde zich in de tekenfilmproducties. Hoewel de productiekosten hun winst beperkten, vond Walt toch dat de onderneming vooruitgang boekte. Ze gingen door met het maken van een serie Alice producties en begonnen ook andere ideeën te onderzoeken. Toen de broers moesten onderhandelen over een nieuw contract met hun distributeur, begonnen de zaken slecht te lopen. Uiteindelijk besloten ze niet verder te gaan toen hun contract afliep.
De twee broers en Ub Iwerks, een partner van Walt uit Kansas City, begonnen in het geheim een cartoonmuis te ontwikkelen met de naam Mickey. Velen geloven dat Iwerks de eerste afbeelding van Mickey Mouse tekende (Bryman, 7). Walt sloot contracten met drie verschillende distributeurs, waarbij hij telkens de vorige distributeur uitkocht. Roy was het niet altijd eens met deze beslissingen, maar Walt vond dat hij op de goede weg was. In 1943 had Walt een deal met United Artists. Hij had ook een productiepersoneel van 187 werknemers, tegenover zes in 1928.
Tegen het einde van de jaren 1940 had de Disney Studios Donald Duck, Pluto, en Goofy gecreëerd. Het had ook verschillende films geproduceerd, waaronder de hit Sneeuwwitje. De Tweede Wereldoorlog deed het bedrijf financieel pijn, maar het herstelde kort daarna. Roy richtte zijn eigen distributiemaatschappij op, Buena Vista, die vanaf dat moment alle Disneyfilms zou distribueren. Toen het bedrijf eindelijk een lange periode van stabiliteit had bereikt, raakte Walt geïnteresseerd in het concept van een Disney Pretpark.
De Visie
Walt had een pretpark voor ogen waarin zijn tekenfilmfiguren tot leven konden komen en interactie konden hebben met de bezoekers. Hij wilde ook een park dat zich richtte op de hele familie. Het stereotype Amerikaanse pretpark was niet wat Walt Disney in gedachten had. Walt werd afgeschrikt door de vulgariteit en de vuiligheid die hij aantrof wanneer hij naar andere pretparken ging. Disney’s doel was om een park te creëren waar ouders en kinderen samen plezier konden hebben. Een typisch pretpark in de vroege helft van de twintigste eeuw was een willekeurig assortiment van achtbanen, draaimolens, en reuzenraderen. Verkopers van hotdogs strooiden door de straten. Bier werd in grote hoeveelheden verkocht en gedronken. Sanitaire voorzieningen waren nooit een prioriteit in deze parken. Kortom, ze boden niet de beste omgeving voor een familie-uitje. Disneyland werd opgericht met de bedoeling om geen achtbanen te hebben. Main Street, USA, het middelpunt van Disneyland, werd niet begrensd door hot dog stands, maar door souvenirwinkels. Alcohol werd niet verkocht op het terrein. Walt wilde dat zijn park anders zou zijn, omdat het niet vuil en versleten zou zijn, zoals gebruikelijk in pretparken. Dit concept zou van cruciaal belang zijn bij het aantrekken van grote aantallen bezoekers.
Het unieke karakter van dit concept was een deel van de reden dat het aanvankelijk moeilijk was voor Walt om steun te krijgen. Hij worstelde met het vinden van een locatie en voldoende financiering. Zijn broer Roy had geen interesse in het park wat leidde tot een lelijke breuk tussen de broers. Disney zei ooit: “Ik kon de financiers er nooit van overtuigen dat Disneyland haalbaar was, omdat dromen te weinig onderpand boden” (justdisney.com). Met beperkte financiën, moest Walt betaalbare grond vinden. Het was ook belangrijk dat zijn park in de buurt van een grote snelweg zou liggen. In augustus 1953 kozen Disney en zijn partners een sinaasappelboomgaard van 160 hectare in Anaheim, Californië, als locatie voor Disneyland. De bouw van Disneyland begon in de zomer van 1954.
Het was een nieuw prototype van een pretpark. Een waarin Walt zich voorstelde dat bezoekers door een reproductie van een typische ouderwetse versie van Main Street USA zouden reizen op hun weg naar vier verschillende droomlanden. In elk van zijn droomlanden kregen de gasten de gelegenheid om tijdelijk te ontsnappen aan de realiteit van het dagelijks leven. Naast het opbouwen van een familiesfeer, creëerde hij een gevoel van Amerikaanse euforie. Disneyland groeide uit tot een groot succes. Het was uniek. En in sommige opzichten voelde het speciaal aan voor het Amerikaanse volk. Walt Disney zei ooit, “Het enige voor mij… het belangrijkste… is de familie, en het samenhouden van de familie met dingen. Dat is de ruggengraat van ons hele bedrijf, de catering aan gezinnen” (Bryman, 87). Hij creëerde een sfeer die tegemoet kwam aan de wensen van de hele familie.
“Het park betekent veel voor me. Het is iets dat nooit af zal zijn, iets dat ik kan blijven ontwikkelen.” Met dit motto in het achterhoofd, creëerde Disney het meest belangrijke pretpark in de Amerikaanse geschiedenis. Op 17 juli 1955, werd een 17 miljoen dollar kostend project, genaamd Disneyland, geopend voor het publiek. Het park opende met 26 attracties. Kort daarna werden er nog 12 aan toegevoegd. Hoewel Disney meer dan 30 jaar geleden overleed, leeft zijn visie van een euforisch pretpark nog steeds voort.
Disneyland’s Openingsweek
Tengevolge ging Disneyland niet van een leien dakje. Duizenden mensen vervalsten tickets en hun aanwezigheid deed het park overvol aanvoelen. Als gevolg van een loodgietersstaking, werkten de waterfonteinen niet. Sommigen dachten dat het een truc was om bezoekers drankjes te laten kopen in de zinderende hitte. Er waren klachten over het gebrek aan vriendelijkheid van het beveiligingspersoneel. De harde behandeling van de parkmedewerkers verhinderde de gasten de echte Disney-ervaring te voelen. De controle over de menigte was een van de eerste problemen. Gasten bij de populairste attracties stonden in lange rijen, terwijl minder aantrekkelijke attracties leeg bleven. Bezoekers moesten voor elke attractie apart betalen, waardoor de rijen bij de populaire attracties nog langer werden. Andere rampen tijdens de openingsweek waren Davy Crockett die doorweekt werd door de sproeiers tijdens zijn grote entree, een gaslek in Fantasyland, en het bijna kapseizen van de overbeladen Mark Twain boot. Erger nog, alle problemen van de openingsdag werden uitgezonden op de nationale televisie. In de twee weken daarna werd het plaatselijk warmer dan 100 graden en liep het aantal bezoekers drastisch terug. De aanvankelijk trage geldstroom dreigde het park failliet te doen gaan. Een journalist publiceerde zijn mening dat “Walt’s droom een nachtmerrie is… Ik woonde de zogenaamde perspremière van Disneyland bij, een fiasco zoals ik me in dertig jaar showleven niet kan herinneren. Voor mij voelde het als een reusachtige kassa, klikkend en kletterend, terwijl wezens van Disney-magie van hun verheven plaatsen in mijn dagdromen naar beneden tuimelden om hun charmes aan te prijzen met de agressiviteit van zoveel stoepkramers” (Adams, 95).
Walt leerde echter van de rampzalige eerste paar weken. Hij zorgde ervoor dat er nooit meer een tekort aan waterfonteinen zou zijn. Hij deed zelfs een speciale inspanning om alle waterfonteinen, toiletten en afvalcontainers te integreren in het thema van elk land in het park. Als reactie op de klachten over het beveiligingspersoneel verving Walt al het parkpersoneel door werknemers die de Disney-etiquette hadden geleerd op de “Disneyland University”. Wat de problemen met geld en tickets betreft, besloot Walt tickets te verkopen via een geclassificeerd lettersysteem. Verschillende tickets gaven de gasten recht op verschillende niveaus van attracties. Dit hielp om de drukte te spreiden over het hele park. Het elimineerde ook het probleem van het geld dragen naar elke attractie. Na een wankele start, werden Walt en zijn droompark snel stabieler.
In de eerste zes maanden van de exploitatie, verwelkomde Disneyland meer dan een miljoen bezoekers. Vanaf daar bleven de bezoekersaantallen maar stijgen. Vier miljoen mensen passeerden de draaihekken in 1956. In juli 1965, 10 jaar na de opening, ontving Disneyland zijn 50 miljoenste gast. Het bezoekersaantal over tien jaar was gelijk aan een kwart van de bevolking van de Verenigde Staten. Amerikanen omarmden het idee van een geïdealiseerd pretpark, en ze omarmden het massaal (Adams, 96).
Advertising
Walt Disney wordt vaak erkend als een genie voor het ontwerpen van zo’n revolutionair themapark. Zijn themapark zou echter niet zijn geslaagd op mond-tot-mondreclame alleen. Hij gebruikte enkele zeer succesvolle reclamecampagnes om Disneyland te promoten. Walt begreep dat televisies steeds populairder werden in gezinshuizen, en hij dacht dat dit zijn beste medium voor reclame zou zijn. De Mickey Mouse Club TV show was ontworpen om Disneyland te promoten en fondsen te werven voor Disneyland. De show ging in première kort na de opening van het park, op 5 oktober 1955. De show werd vier jaar lang uitgezonden op doordeweekse middagen tot hij werd stopgezet in 1959. Met meer dan 360 afleveringen gebruikte Walt de televisie om een blijvende indruk te maken op de Amerikaanse bevolking.
De sterren van de Mickey Mouse Club waren de Mouseketeers. Het waren geen professionele acteurs, maar gewone kinderen. Overdag gingen ze naar school, maar ze traden ook op in de show. Er waren 39 jonge Muisketiers die begeleid werden door twee volwassen leiders. De twee oudere sterren waren Jimmy Dodd en Roy Williams. Disney tekenfilms en gaststerren waren ook te zien in de show. Walt wist zeker hoe hij voordeel kon halen uit de nieuwe obsessie van Amerika met televisie. Hij zond de show speciaal uit op doordeweekse middagen als de jonge kinderen thuis waren gekomen van school. De Mickey Mouse Club maakte de kinderen enthousiast over het nieuwe park, Disneyland. Veel van deze kinderen overtuigden uiteindelijk hun ouders om hen mee te nemen naar Disney’s magische park.
Walt zond ook een andere show uit, genaamd Disneyland. In oktober 1954, begon Walt met deze wekelijkse serie op ABC. Elke zondagavond gaf de show een voorproefje van een van de vier hoofdlanden aan het publiek. Tijdens de eerste helft van elke show kreeg het publiek een glimp te zien van een Disneyland themapark. Het latere deel was altijd een eerbetoon aan Mickey Mouse. De show bleef evolueren, en het publiek raakte meer vertrouwd met elk themapark. Andere Disney-figuren werden aan de cast toegevoegd, waaronder de zeer populaire Davy Crockett. Net als de Mickey Mouse Club, maakte Disneyland reclame voor het park bij het publiek en verhoogde hun verlangen om Disneyland te ervaren. Zoals de bezoekersaantallen laten zien, bleken Walt’s methoden van adverteren zeer succesvol te zijn.
Het Park
Walt Disney zei ooit: “Voor degenen onder ons die zich de zorgeloze tijd herinneren die het herschept, zal Main Street gelukkige herinneringen terugbrengen. Voor jongere bezoekers is het een avontuur om de kalender terug te draaien naar de dagen van grootvaders jeugd.” Main Street USA is het hart en de ziel van Walt Disney’s creatie. Het is het eerste gebied dat bezoekers begroet als ze het park binnenkomen. Voordat gasten naar de andere gebieden van het park gaan, kunnen ze terugreizen naar het begin van de eeuw. Stoomlocomotieven, brandweerwagens uit 1900 en door paarden getrokken karretjes vervoeren de bezoekers heen en weer langs Main Street en naar elk van de verschillende “lands”. Main Street USA werd ontworpen met de bedoeling de bezoekers verder het park in te lokken. Hoewel het de stereotiepe Amerikaanse hoofdstraat voorstelt, is het in feite een euforische recreatie. Rond de eeuwwisseling was de Main Street in veel Amerikaanse steden een groezelige zandweg in economisch achtergebleven gebieden. Het was een centrale locatie waar het ontwerp duidelijk de voorkeur gaf aan nut boven schoonheid. In Disneyland echter, is Main Street een geïdealiseerde karikatuur. De restaurants en winkels langs beide zijden van de straat zijn veel aantrekkelijker dan de oudere versies van Main Street (Adams, 98). Voor de Amerikaanse bezoeker is het beter dan de Main Street waarmee hun ouders opgroeiden. Hoewel het niet waarheidsgetrouw is, wordt het gecreëerd met een surrealistisch gevoel van optimisme dat Disneyland zo speciaal maakt.
Naast Main Street, USA, omvat het park Adventureland, Tomorrowland, Fantasyland, en Frontierland. De eerste bezoekers van Disneyland werden aangetrokken door de mysterieuze sferen die elk afzonderlijk land vertegenwoordigde. Alle vier de landerijen werden zo ontworpen dat de bezoekers zich volledig konden onderdompelen in het aparte thema. Er waren minimale afleidingen van dit centrale thema, zoals landschapsarchitectuur, kostuums, live entertainment, merchandise, en eten waren allemaal gerelateerd aan het thema. Adventureland richtte zich op de drang om het onbekende te ontdekken en de voortdurende menselijke drang om nieuwe werelden te verkennen. Het was ontworpen om spannende omgevingen van over de hele wereld op te roepen. Walt droomde van verre, exotische, tropische plaatsen. Hij probeerde deze droom te verwezenlijken met de attracties in Adventureland. De jungle cruise is een originele attractie die vandaag de dag nog steeds populair is. In Fantasieland werden veel van de tekenfilmfiguren die Walt creëerde tot leven gebracht. Disney vroeg ooit: “Welke jongere heeft er niet van gedroomd om met Peter Pan over het maanverlichte Londen te vliegen, of in het onzinnige wonderland van Alice te tuimelen? In Fantasyland, zijn deze klassieke verhalen van ieders jeugd realiteit geworden voor jongeren van alle leeftijden om aan deel te nemen.” Frontierland richt zich op het verlangen naar vrijheid, en vertegenwoordigt het tijdperk van de Amerikaanse pionier. Walt vond dat “we allemaal trots mogen zijn op de geschiedenis van ons land, gevormd door de pioniersgeest van onze voorvaderen. Onze avonturen zijn ontworpen om u het gevoel te geven dat u, al is het maar voor even, in de pionierstijd van ons land heeft geleefd.” De Mark Twain stoomboottocht belichaamt wat dit land betekent. Tomorrowland toont de prestaties van de mens en toont onze technologische verfijning. Disney vond dat “Morgen een prachtig tijdperk kan zijn. Onze wetenschappers openen vandaag de deuren van het Ruimtetijdperk voor verwezenlijkingen die onze kinderen en toekomstige generaties ten goede zullen komen. De Tomorrowland attracties zijn ontworpen om u de kans te geven deel te nemen aan avonturen die een levende blauwdruk zijn van onze toekomst.” In dit land zijn veel van de attracties gebaseerd op de verkenning van de ruimte (justdisney.com). Deze verschillende sferen werden gecombineerd om een omgeving te creëren waarin de problemen en verantwoordelijkheden van het dagelijkse leven ophouden te bestaan. Misschien maakte de schijnbare afwezigheid van realiteit Disneyland zo populair.
Architectuur
Velen beschouwen Disneyland als een Amerikaans icoon, een plaats die velen hebben bezocht en waar bijna iedereen enigszins vertrouwd mee is. Amerikanen kunnen het op een kaart identificeren alsof het om het Witte Huis of het Vrijheidsbeeld gaat. Maar in tegenstelling tot de meeste van deze bekende gebouwen, werd Disneyland in de recente geschiedenis gebouwd. De creativiteit van de architectuur in Main Street USA zou wel eens de reden kunnen zijn dat het zo populair is geworden.
Er zijn twee verschillende aspecten aan de gebouwen in Disneyland. Aan de buitenkant lijken ze buurtwinkels uit de eeuwwisseling, of handelsposten op de Amerikaanse grens. Aan de binnenkant lijken ze echter op een winkelcentrum in de stijl van de jaren 1950. Dit creatieve concept biedt de bezoekers het beste van twee werelden. Aan de buitenkant van Main Street kan de Disney-sfeer hen terugvoeren naar het begin van de eeuw. Maar eenmaal binnen kunnen ze nog steeds genieten van de moderne luxe waar alle toeristen naar op zoek zijn. Een ander geweldig idee was om de gebouwen langs Main Street opzettelijk onevenredig te bouwen. De benedenverdieping is gebouwd op schaal zeven-achtste en de eerste verdieping is gebouwd op schaal vijf-achtste (Bryman, 65). De Disney Imagineerders zijn altijd zeer trots geweest op dit ontwerp. Dit werd gedaan om de bezoekers naar het hoofdkasteel te lokken. Het laat het gebouw ook minder intimiderend en meer uitnodigend lijken, waardoor gasten worden aangemoedigd om te zien wat er binnen is. De gezonde mix van oud en nieuw maakt Main Street des te aantrekkelijker.
Het park was zo ontworpen dat alle gasten via Main Street USA naar binnen en naar buiten moesten. Vanaf Main Street konden ze naar elk ander deel van het park. Walt vond dat Main Street diende als een ingang voor een “weenie.” “Wat je nodig hebt is een weenie, die tegen mensen zegt ‘kom deze kant op’. Mensen gaan niet door een lange gang tenzij er aan het eind iets veelbelovends is. Je moet iets hebben dat hen wenkt om ‘deze kant op te lopen’.” Het park werd zo ontworpen dat Main Street een zeer uitnodigende gang was, waardoor de menigte zich vervolgens naar de andere delen van het park kon verspreiden.
Kritiek
De meesten die Disneyland tijdens de openingsweek bekritiseerden, realiseerden zich al snel dat het een enorm succes zou worden. Sommigen bleven echter kritiek hebben op het concept van Walt Disney’s geïdealiseerde themapark. Het onderliggende concept dat in het hele park aanwezig is, is de verheerlijking van de Anglo-Amerikaanse samenleving. Disney erkent geen enkele etnische of immigranteninvloed. Main Street USA staat voor de typische Angelsaksische versie van de Midwestern stad van rond de eeuwwisseling. Er is geen vertegenwoordiging van andere Europese immigranten die steden langs de oostkust vullen of van Afrikaanse Amerikanen die uit de slavernij komen in het zuiden. Terwijl het park de levensstijl en de verwezenlijkingen van blank Amerika prijst, ontbreekt de erkenning van de verwezenlijkingen van minderheden merkbaar. Critici wijzen er ook op dat alle 39 van de oorspronkelijke Mousketeers Kaukasisch waren. Veel minderheidsgezinnen bezoeken Disneyland en sommigen vinden het teleurstellend dat de thema’s zo gericht zijn op de Anglo-Amerikaanse geschiedenis.
Een ander punt van controverse betreft het creëren van een euforische sfeer. De Main Street in Disneyland is alleen qua ontwerp vergelijkbaar met de Main Streets in het begin van de vorige eeuw. Disney’s Main Street toont de eenheid van een stad, maar verzuimt de economische depressie te erkennen die in de meeste van deze steden aanwezig was. Sommige critici wijzen er ook op dat Main Street geen enkel teken van academie heeft, zoals een school of een religieus gebouw. Zij vinden dat Walt een te grote nadruk legt op de financiële vooruitgang van Amerika en verzuimt ook de educatieve waarden te erkennen. “De afgebeelde waarden zijn die van burgerlijk bestuur en commercialiteit, niet die van spirituele aspiratie, geestelijke verrijking of persoonlijke groei” (Adams 98). Hoewel er zeker argumenten zijn dat het park alleen de financiële prestaties van blank Amerika erkent, heeft deze kritiek het succes van Disneyland niet belemmerd.
Walt’s Vision Lives On
Toen Walt Disney geld leende tegen zijn levensverzekeringspolis om een sinaasappelboomgaard buiten Anaheim te kopen, had zelfs hij zich niet kunnen voorstellen welke invloed zijn park zou hebben. Bijna vijftig jaar na de opening van Disneyland is de invloed van de Disney-themaparken nog even groot als voorheen. In 1971 werd Walt Disney World geopend buiten Orlando, Florida. Het trok om twee redenen een ander soort bezoekers aan. Disney World werd veel populairder bij toeristen die in het oosten van de Verenigde Staten woonden. Ten tweede was Disney World veel groter dan Disneyland. De meeste gezinnen brengen een week door in Disney World, terwijl ze slechts een dag of twee in Disneyland doorbrengen (Bryman 67). Disney World bestaat momenteel uit drie grote themaparken, twee waterparken en twee kleinere themaparken. In 1992 werd Euro-Disneyland geopend, waarvan de Disney Company een aanzienlijk deel bezit. Tokyo Disneyland werd geopend in 1983. Hoewel het geen eigendom is van Disney, werd het gemodelleerd naar de Amerikaanse Disney parken. Hoewel de Disney Company en het concept van een Disney-themapark zeker zeer succesvol zijn geweest, heeft Walt altijd één ding in het oog gehouden. “Ik hoop alleen dat we één ding niet uit het oog verliezen — dat het allemaal begonnen is door een muis.”
Naast de Disney themaparken is de Disney Company nog even sterk als altijd. Het heeft vele films, televisieshows, Broadway musicals, en soundtracks geproduceerd. Disney heeft een eigen cruisemaatschappij en een eigen televisiekanaal. Toen Walt naar Californië vertrok met slechts 40 dollar op zak, kon niemand het succes voorspellen dat vandaag de dag aan zijn naam verbonden zou zijn.
De ideeën van Walt Disney zijn ook op andere gebieden dan themaparken terug te vinden. Het architectonische ontwerp van de oorspronkelijke Main Street is zeer inspirerend geweest in andere projecten. James Rouse, een ervaren architect heeft Walt Disney gecrediteerd voor het leveren van veel van zijn inspiratie. Naast winkelcentra in de voorsteden heeft Rouse ook Baltimore’s Harborplace en Boston’s Faneuil Hall Marketplace ontworpen (Hine, 152). Hoewel Walt Disney in 1966 overleed, zijn zijn ideeën nog steeds over de hele wereld terug te vinden.
Works Cited
Adams, Judith A. The American Amusement Park Industry. Boston: Twayne, 1991.
Bryman, Alan. Disney en zijn werelden. New York: Routledge, 1995
Francavigilia, R.V. (1981) “Main Street USA: a comparison / contrast of streetscapes in Disneyland and Walt Disney World”, Journal of Popular Culture, 15: 141-156
Justdisney.com. 18 apr. 2004 http://www.justdisney.com/disneyland/history.html
Thomas Hine, Populuxe (New York: Knopf, 1986), 152.
Geraadpleegde werken
Marling, Karal Ann. Het ontwerpen van Disney’s Themaparken. New York: Flammario, 1997.