Politieke instabiliteit bleef in 2019 het vermogen van de Haïtiaanse regering belemmeren om in de basisbehoeften van de bevolking te voorzien, reeds lang bestaande mensenrechtenproblemen op te lossen en humanitaire crises aan te pakken.
In juli 2018 leidde de aankondiging van de regering dat zij de subsidies zou afschaffen, waardoor de brandstofprijzen met maximaal 50 procent konden stijgen, tot wijdverspreide protesten en de ergste burgerlijke onrust die het land in jaren heeft gekend. In februari 2019 escaleerden de demonstraties nadat de regering de economische noodtoestand had afgekondigd, waarbij oppositiegroepen het aftreden van president Jovenel Moïse eisten op grond van beschuldigingen dat hij overheidsmiddelen die bestemd waren voor sociale programma’s, verkeerd had beheerd. In september namen de anti-regeringsprotesten in omvang toe en de politie reageerde in verschillende gevallen met buitensporig geweld. Op het moment van schrijven ging Haïti de tiende week van demonstraties en politieke botsingen in.
Corruptie, kwetsbaarheid voor natuurrampen, opnieuw opkomend bendegeweld en onevenredig gebruik van geweld door de politie tegen demonstranten blijven belangrijke mensenrechtenkwesties in Haïti.
Verplaatsingen
De Haïtianen blijven kwetsbaar voor verplaatsingen door natuurrampen, waaronder tropische stormen en orkanen. Meer dan 140.000 huishoudens hebben nog steeds fatsoenlijk onderdak nodig, meer dan drie jaar nadat orkaan Matthew volgens verschillende schattingen tussen 540 en 1.000 doden veroorzaakte. Bijna 9.000 meer mensen waren ontheemd in 2018, de meerderheid als gevolg van huisvesting die in oktober door een aardbeving was verwoest.
In januari 2019 woonden bijna 35.000 mensen, waarvan meer dan de helft vrouwen en kinderen, in ontheemdenkampen die na een aardbeving in 2010 waren gevormd. De autoriteiten hebben geen hulp geboden om hen te hervestigen of terug te sturen naar hun plaatsen van herkomst.
Rechten op gezondheid, water en voedsel
De meest kwetsbare gemeenschappen van het land worden nog steeds geconfronteerd met milieurisico’s, zoals wijdverspreide ontbossing, vervuiling door de industrie, en beperkte toegang tot veilig water en sanitaire voorzieningen. Ongeveer 2,6 miljoen Haïtianen, ongeveer een kwart van de Haïtiaanse bevolking, leeft in voedselonzekerheid. Een groot deel van het land heeft chronisch te kampen met weinig neerslag.
Sinds de introductie door VN-vredeshandhavers in 2010 heeft cholera meer dan 820.000 mensen besmet en bijna 10.000 levens geëist. Intensievere bestrijdingsinspanningen – waaronder een ambitieuze vaccinatiecampagne – hebben echter geleid tot een aanzienlijke daling van het aantal gevallen, van meer dan 41.000 vermoedelijke gevallen en 440 doden in 2016 tot iets meer dan 300 vermoedelijke gevallen en drie doden van januari tot en met april 2019.
Criminal Justice System
Haiti’s gevangenisstelsel blijft ernstig overbevolkt, met veel gedetineerden die in onmenselijke omstandigheden leven. Meer dan 115 mensen stierven in Haïtiaanse gevangenissen in 2018 en 19 stierven tussen 1 maart en 15 mei 2019. Volgens de voormalige onafhankelijke VN-deskundige voor Haïti is de overbevolking grotendeels toe te schrijven aan hoge aantallen willekeurige arrestaties en het grote aantal voorarrestanten in het land. Per mei 2019 huisvestten Haïtiaanse gevangenissen iets meer dan 11.000 gedetineerden, van wie 73 procent in afwachting was van een proces.
Illiteratuur en belemmeringen voor onderwijs
Literatuur is een groot probleem in Haïti. Volgens het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNDP) is ongeveer de helft van alle Haïtianen van 15 jaar en ouder analfabeet. De kwaliteit van het onderwijs is over het algemeen laag en 85% van de scholen wordt geleid door particuliere instanties die schoolgeld vragen dat voor gezinnen met een laag inkomen onbetaalbaar kan zijn. Bijna 180.000 kinderen en jongeren blijven in het hele land buiten de basis- en middelbare school.
Aanslagen door veiligheidstroepen
Volgens een onderzoek van de VN-missie voor justitiële ondersteuning in Haïti (MINUJUSTH) waren politieagenten tijdens demonstraties in oktober 2018 verantwoordelijk voor drie standrechtelijke executies en 47 gevallen van buitensporig geweld waardoor 44 demonstranten gewond raakten en nog eens drie werden gedood. In het MINUJUSTH-rapport wordt ook opgemerkt dat tijdens de protesten van november 2018 21 slachtoffers, waaronder 6 doden, naar verluidt het gevolg waren van het gebruik van buitensporig geweld door de politie. In februari 2019, toen de politie trachtte barricades te verwijderen en massale anti-regeringsdemonstraties onder controle te krijgen, braken botsingen uit en werden ten minste 34 mensen gedood en meer dan 100 gewond. Drieëntwintig politieagenten raakten ook gewond.
Tussen 16 september en 17 oktober meldde het National Human Rights Defense Network (RNDDH) dat ten minste acht journalisten gewond raakten tijdens protesten. Onder de gewonden waren een fotojournalist van Associated Press die in zijn kaak werd geschoten door een Haïtiaanse senator die het vuur opende in de buurt van het Senaatsgebouw, en een cameraman van Radio Sans Fin die in zijn pols werd geschoten toen de politie in een menigte schoot. In oktober werd een radiojournalist die de protesten versloeg doodgeschoten aangetroffen in zijn auto.
In november bracht de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN een verklaring uit over de onrust, waarin ten minste 19 van de 42 doden bij protesten sinds medio september werden toegeschreven aan veiligheidstroepen van de regering.
RNDDH meldde dat ten minste 71 mensen werden gedood tijdens een bloedbad in november 2018 in de buurt van La Saline. Rapporten van de VN en de Haïtiaanse politie in juni wezen op de betrokkenheid van twee voormalige officieren van de Haïtiaanse nationale politie en twee hoge regeringsfunctionarissen. In september, toen de protesten verhevigden, werden beide regeringsfunctionarissen uit hun functie gezet.
Accountability for Past Abuses
Accountability for past human rights abuses continues to be a challenge in Haiti. In november was een heropend onderzoek naar misdaden gepleegd door medewerkers van voormalig president Jean-Claude Duvalier nog niet afgerond. Duvalier overleed in 2014, zes maanden nadat het Hof van Beroep van Port-of-Prince had geoordeeld dat de verjaringstermijn niet kon worden toegepast op misdaden tegen de menselijkheid en had bevolen dat het onderzoek tegen hem moest worden voortgezet voor misdaden die tijdens zijn presidentschap (1971-1986) waren gepleegd. Beschuldigingen van schendingen omvatten willekeurige detenties, martelingen, verdwijningen, standrechtelijke executies en gedwongen ballingschap.
Rechten van vrouwen en meisjes
Germaans geweld is een wijdverbreid probleem. Haïti heeft geen specifieke wetgeving tegen huiselijk geweld, seksuele intimidatie, of andere vormen van geweld gericht tegen vrouwen en meisjes. Verkrachting werd pas in 2005 expliciet strafbaar gesteld, bij ministerieel decreet.
Er is weinig vooruitgang geboekt in de richting van de aanneming van een hervorming van het wetboek van strafrecht die in april 2017 bij het parlement is ingediend en die enkele van deze lacunes in de bescherming zou aanpakken. Het ontwerp van het wetboek van strafrecht zou ook abortus gedeeltelijk decriminaliseren, wat momenteel in alle omstandigheden verboden is, ook in gevallen van seksueel geweld.
Onder de overlevenden van het bloedbad van La Saline in november 2018 zijn 11 vrouwen en meisjes die groepsverkracht werden en geen medische hulp of begeleiding kregen.
Seksuele geaardheid en genderidentiteit
Lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders (LGBT) worden nog steeds in hoge mate gediscrimineerd. In 2017 heeft de Haïtiaanse senaat twee anti-LGBT-wetsvoorstellen aangenomen, die op het moment van schrijven in behandeling waren bij de Kamer van Afgevaardigden.
Een wetsvoorstel zou de voorwaarden reguleren voor de afgifte van het Certificat de Bonne Vie et Mœurs, een bewijs van goede reputatie dat door veel werkgevers en universiteiten wordt vereist als bewijs dat een persoon geen misdrijf heeft gepleegd. Het wetsvoorstel noemt homoseksualiteit, naast kinderpornografie, incest en commerciële seksuele uitbuiting van kinderen, als reden om een burger een certificaat te weigeren.
Het andere wetsvoorstel roept op tot een verbod op het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht, evenals op elke vorm van openbare steun aan of pleitbezorging voor LGBT-rechten. Mocht het verbod wet worden, dan kunnen “de partijen, medepartijen en medeplichtigen” van een homohuwelijk worden gestraft met drie jaar gevangenisstraf en een boete van ongeveer 8.000 dollar.
Deportatie en staatloosheid voor Dominicanen van Haïtiaanse afkomst
De precaire status van veel Dominicanen van Haïtiaanse afkomst en Haïtiaanse migranten die in de Dominicaanse Republiek werken, bleef ook in 2019 een ernstig punt van zorg. Ten minste 250.000 van dergelijke personen zijn tussen 2015 en 2018 Haïti opnieuw binnengekomen nadat Dominicaanse ambtenaren waren begonnen met deportaties op grond van een controversieel Plan van 2015 voor de regularisatie van buitenlanders in de Dominicaanse Republiek. Veel deportaties voldeden niet aan internationale normen en veel mensen werden meegesleurd in willekeurige, summiere deportaties. Vele anderen verlieten de Dominicaanse Republiek onder druk of bedreiging.
Tegen medio 2018 leefden naar verluidt meer dan 200.000 Haïtianen in de Dominicaanse Republiek zonder geldig papierwerk, met het risico te worden uitgezet. Alleen al in de eerste zes maanden van 2019 werden elke maand gemiddeld meer dan 10.000 Haïtianen teruggestuurd naar hun land.
Mijnbouw en toegang tot informatie
In het afgelopen decennium hebben buitenlandse investeerders de ontwikkeling van Haïti’s ontluikende mijnbouwsector nagestreefd. In 2017 presenteerde de Haïtiaanse regering een ontwerp van mijnbouwwet aan het parlement. Volgens de Global Justice Clinic van de New York University School of Law zwijgt de ontwerpwet over de rechten van personen die door mijnbouwactiviteiten worden ontheemd en wordt onvoldoende tijd uitgetrokken voor een adequate milieubeoordeling, waardoor de regering wordt beperkt in haar mogelijkheden om de documentatie grondig te bestuderen en de mogelijkheid voor inspraak of commentaar van het publiek wordt beperkt.
Daarnaast bevat het bepalingen die alle bedrijfsdocumenten, waaronder die over milieu- en sociale effecten, gedurende tien jaar vertrouwelijk kunnen maken, waardoor getroffen gemeenschappen geen zinvol overleg over mijnbouwprojecten kunnen voeren. Het wetsontwerp was ten tijde van de opstelling van dit verslag nog in behandeling bij het parlement.
Key International Actors
MINUJUSTH, bedoeld om de rechtsstaat, de ontwikkeling van de politie en de mensenrechten te helpen bevorderen, werd in april met een laatste periode van zes maanden verlengd. In oktober ging de VN-Veiligheidsraad over op een speciale politieke missie zonder vredeshandhaving, het Geïntegreerd Bureau van de Verenigde Naties in Haïti (BINUH).
In 2016 verontschuldigde de secretaris-generaal van de VN zich voor de rol van de VN in de cholera-uitbraak en kondigde hij intensievere inspanningen aan om cholera te behandelen en uit te roeien en de oprichting van een trustfonds om 400 miljoen dollar te verzamelen om “materiële bijstand” te verlenen aan degenen die het zwaarst door de epidemie zijn getroffen. In november 2019 was slechts 27,7 miljoen dollar toegezegd voor deze inspanning.
In oktober dienden slachtoffers van de cholera-uitbraak een verzoekschrift in bij het Amerikaanse Hooggerechtshof om de zaak LaVenture et al v. Verenigde Naties te herzien in een poging de immuniteit van de VN in cholerarechtszaken aan te vechten. Het hof besloot de zaak niet te behandelen.
In reactie op het VN-rapport over het bloedbad in La Saline merkte VN-secretaris-generaal António Guterres in juli op dat “de beschuldigingen van medeplichtigheid van ten minste twee politieagenten en een vertegenwoordiger van de staat de autoriteiten oproepen om snel te handelen om degenen die verantwoordelijk zijn voor de misdaden voor het gerecht te brengen.”
In oktober 2018 vaardigde een Amerikaanse federale rechter een voorlopig bevel uit om tijdelijk een besluit van de regering-Trump te blokkeren om de Tijdelijke Beschermde Status (TPS) voor Haïtianen met ingang van juli 2019 te beëindigen. Beëindiging zou gevolgen hebben voor naar schatting 60.000 Haïtianen die na de aardbeving van 2010 in de VS mochten blijven, waaronder de ouders van meer dan 27.000 kinderen die in het kader van het programma aan Haïtianen in de VS zijn geboren. In februari 2019 kondigde de Trump-administratie aan dat het de TPS voor Haïti zou verlengen tot januari 2020.
In april vaardigde een tweede federale rechter in de VS een afzonderlijk gerechtelijk bevel uit dat het plan van de administratie om de TPS te beëindigen, blokkeert. In een poging om aan deze rechterlijke bevelen te voldoen, kondigde het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse Veiligheid in november aan dat het de TPS voor Haïtianen zou verlengen tot 4 januari 2021.
In 2019 onderschreef Haïti de Verklaring van Veilige Scholen, een internationale verbintenis om onderwijs te beschermen tijdens gewapende conflicten.