2007 Scholen Wikipedia Selectie. Verwante onderwerpen: Europese aardrijkskunde
Ierland staat soms bekend als het “Emerald Isle” vanwege zijn groene landschap.
De geografie van Ierland beschrijft een eiland in Noordwest-Europa in de Noord-Atlantische Oceaan. De oceaan is verantwoordelijk voor de ruige westelijke kustlijn, waarlangs zich vele eilanden, schiereilanden en landtongen bevinden. De belangrijkste geografische kenmerken van Ierland zijn lage centrale vlaktes omgeven door een ring van kustgebergten. De hoogste top is Carrauntuohill (Iers: Corrán Tuathail), die 1041 m hoog is. Langs de Ierse rivieren ligt een aantal grote meren, waarvan Lough Neagh het grootste van Groot-Brittannië en Ierland is. Het eiland wordt doorsneden door de rivier de Shannon, die met zijn 259 km (161 mijl) en 113 km (70 mijl) monding de langste rivier van Ierland is, die vanuit County Cavan in het noorden naar het zuiden stroomt om even ten zuiden van Limerick in de Atlantische Oceaan uit te monden.
Het eiland Ierland bestaat politiek gezien uit de Republiek Ierland en Noord-Ierland. Het ligt ten westen van het eiland Groot-Brittannië, op ongeveer 53° N 8° W. Het heeft een totale oppervlakte van 84.079 km² (32.477 mijl²). Ierland wordt van Groot-Brittannië gescheiden door de Ierse Zee en van het Europese vasteland door de Keltische Zee.
Fysische geografie
Geologische ontwikkeling
Slieve League in Donegal is een fraai voorbeeld van vroege Ierse rotsformatie.
Het oudst bekende Ierse gesteente is ongeveer 1,7 miljard jaar oud en bevindt zich op Inishtrahull Island voor de kust van County Donegal. In andere delen van Donegal hebben wetenschappers gesteenten ontdekt die als glaciale afzettingen zijn ontstaan, waaruit blijkt dat een deel van wat later Ierland zou worden, in deze vroege periode in de greep van een ijstijd was. Door de effecten van latere omwentelingen is het echter vrijwel onmogelijk om deze vroege gesteentelagen in de juiste volgorde te rangschikken.
Zo’n 600 miljoen jaar geleden, aan het eind van het Precambrium, werd de Ierse landmassa in tweeën gedeeld, de ene helft aan de westkant van de Iapetus Oceaan en de andere aan de oostkant, beide op ongeveer de breedtegraad die Zuid-Afrika nu inneemt. Uit het bewijsmateriaal van fossielen die bij Bray Head in County Wicklow zijn gevonden, blijkt dat Ierland in die tijd onder de zeespiegel lag.
In de volgende 50 miljoen jaar dreven deze twee delen naar elkaar toe, om zich uiteindelijk zo’n 440 miljoen jaar geleden te verenigen. Fossielen die werden ontdekt bij Clogher Head, County Louth, tonen de samenkomst aan van de kustfauna van beide zijden van de oorspronkelijke scheidingsoceaan. De bergen van Noordwest-Ierland werden tijdens de botsing gevormd, evenals het graniet dat op plaatsen in Donegal en Wicklow te vinden is.
De Ierse landmassa lag nu boven de zeespiegel en dicht bij de evenaar, en fossiele sporen van op het land gebaseerde levensvormen overleven uit deze periode. Hiertoe behoren versteende bomen uit Kiltorcan, County Kilkenny, wijdverspreide fossielen van beenvissen en zoetwatermosselen en de voetafdrukken van een viervoetig amfibie, die bewaard zijn gebleven in leisteen op Valentia Island, County Kerry. Tussen 400 en 300 miljoen jaar geleden zonk Noordwest-Europa – inclusief Ierland – onder een warme, kalkrijke zee. In deze wateren vormden zich grote koraalriffen, die uiteindelijk de kalksteen vormden die nog steeds ongeveer 65 procent van de rotsmantel van het eiland uitmaakt. Toen het water zich terugtrok, bloeiden er tropische bossen en moerassen. Het resulterende plantaardige afval vormde uiteindelijk steenkool, waarvan het grootste deel later werd geërodeerd. Deze periode, die bekend staat als het Carboon, eindigde met verdere plaatbewegingen waardoor Ierland verder noordwaarts dreef. De daaruit voortvloeiende druk creëerde de Ierse berg- en heuvelketens die in noordoostelijke tot zuidwestelijke richting lopen.
Karstlandschap in de Burren
Tegen 250 miljoen jaar geleden bevond Ierland zich op de breedtegraad van het huidige Egypte en had het een woestijnklimaat. Het was in deze tijd dat de meeste steenkool en zandsteen werden geërodeerd. De dunnere kalksteenlagen in het zuiden van het land werden ook gedeeltelijk door deze erosie aangetast. De kalksteen die door het verdwijnen van de zandsteenmantel bloot kwam te liggen, werd door kooldioxide en andere factoren aangetast, wat resulteerde in een karstlandschap dat nog steeds te zien is in de Burren in County Clare.
Kort na deze periode begonnen organische brokstukken in de zeeën rond Ierland de gas- en olieafzettingen te vormen die nu een belangrijke rol spelen in de economie van het eiland. Ongeveer 150 miljoen jaar geleden werd Ierland opnieuw onder water gezet, ditmaal in een krijtachtige zee die leidde tot de vorming van krijt over grote delen van het oppervlak. Sporen hiervan overleven onder de basaltlava die in delen van het noorden wordt gevonden.
Omstreeks 65 miljoen jaar geleden begon de vulkanische activiteit die deze lava vormde. De Mourne Mountains en andere bergen in het noordelijke deel van het eiland werden gevormd als gevolg van deze activiteit. De klimatologische omstandigheden in die tijd waren warm en de vegetatie gedijde goed. Plantaardig puin in de depressie van Antrim vormde afzettingen van bruinkool of bruinkool die tot op heden onaangeroerd zijn gebleven. De warme omstandigheden veroorzaakten veel regen, waardoor erosieprocessen versneld werden en karstlandschapsvormen ontstonden.
Op 25 miljoen jaar geleden was Ierland dicht bij zijn huidige positie. De lange periode van erosie had geleid tot aanzienlijke bodemvorming en het grootste deel van de rotsmantel was bedekt. In gebieden met een goede afwatering bestond de bedekking uit bruine of grijze grond, terwijl in gebieden met een slechte afwatering de zwarte klei overheerste. Naarmate het klimaat afkoelde, vertraagde de bodemvorming en ontstond een flora en fauna die miljoenen jaren later bekend zouden worden bij de eerste menselijke bewoners. Tegen ongeveer drie miljoen jaar geleden had het huidige landschap van Ierland zich min of meer gevormd.
Sinds ongeveer 1,7 miljoen jaar geleden is de aarde in de greep van een cyclus van warme en koude fasen en deze hebben, onvermijdelijk, Ierland beïnvloed. Het vroegste bewijs voor dit effect komt uit de periode die bekend staat als de Ballylinian Warm Stage, ongeveer een half miljoen jaar geleden. In die tijd waren de meeste van wat nu als inheemse Ierse bomen wordt beschouwd, reeds op het eiland aanwezig. De invloed van het ijs tijdens de koude fasen was de belangrijkste factor bij de vorming van het Ierse landschap tot zijn huidige vorm.
Voor de hand liggende gevolgen van het ijs voor het landschap zijn de vorming van gletsjervalleien zoals Glendalough in Wicklow en van corries, of gletsjermeren. Door de afzetting van puinheuvels onder het smeltende ijs ontstonden drumlins, een algemeen kenmerk van het landschap in de noordelijke midlands. Onder het ijs vormden zich ook stromen en het materiaal dat door deze stromen werd afgezet, vormde eskers (Ierse eiscir). De grootste van deze eskers, de Esker Riada, scheidt de noordelijke en zuidelijke helften van het eiland en de bergkam diende ooit als de belangrijkste verbindingsweg tussen de oost- en de westkust.
Gesteenten en grondsoorten
Het grote centrale laagland bestaat uit kalksteen bedekt met glaciale afzettingen van klei en zand, met wijdverspreide moerassen en meren. Het moeras van Allen is een van de grootste moerassen. Het kustgebergte varieert sterk in geologische structuur. In het zuiden bestaan de bergen uit oude rode zandsteen met kalkstenen riviervalleien. In Galway, Mayo, Donegal, Down en Wicklow bestaan de bergen hoofdzakelijk uit graniet, terwijl een groot deel van het noordoosten van het land een basaltplateau is. Een gebied van bijzondere betekenis is de Giant’s Causeway, in County Antrim, een voornamelijk basaltformatie.
De bodems van het noorden en westen hebben de neiging slecht gedraineerd veen en gleys te zijn, met inbegrip van veenachtige podzols. In het zuiden en oosten daarentegen zijn de gronden vrij drainerende bruine aarde en bruine en grijsbruine podzolen. Dit wordt weerspiegeld in de neerslagverdeling op het eiland, waarbij de slecht gedraineerde regio’s de regio’s zijn met de meeste neerslag.
Een ongewoon milieu is aanwezig in het noorden van County Clare, in een gebied dat bekend staat als The Burren. Dit karstachtige landschap bestaat uit kalkgesteente, met weinig of geen bodem in de binnenste gebieden. Er zijn talrijke zinkgaten, waar oppervlaktewater door het poreuze rotsoppervlak verdwijnt, en in sommige gebieden zijn uitgebreide grottenstelsels gevormd.
Bergketens
Ierland bestaat uit een overwegend vlak laaggelegen gebied in het midden van het land, omringd door bergketens zoals (beginnend in County Kerry en tegen de klok in werkend) de Macgillycuddy’s Reeks, Comeragh Mountains, Blackstair Mountains, Wicklow Mountains, de Mournes, Glens of Antrim, Sperrin Mountains, Bluestack Mountains, Derryveagh Mountains, Ox Mountains, Nephinbeg Mountains en de Twelve Bens/ Maumturks groep. Sommige bergketens liggen verder landinwaarts in het zuiden van Ierland, zoals de Galtee Mountains, Silvermines en Slieve Bloom Mountains. De hoogste top is Carrauntuohill, met een hoogte van 1041 m (3414 ft). Hij ligt in de Macgillycuddy’s Reeks, een reeks door gletsjers uitgesleten zandstenen bergen in County Kerry, in het zuidwesten van het eiland. De bergen zijn niet hoog – slechts drie toppen zijn hoger dan 1000 m (net) en nog eens 455 hoger dan 500 m.
Rivieren en meren
De belangrijkste rivier in Ierland is de rivier de Shannon, 386 km (240 mijl), de langste rivier in Ierland of Groot-Brittannië, die de veenachtige midlands van Ierland scheidt van het Westen van Ierland. De rivier ontwikkelt zich in drie meren langs zijn loop, Lough Allen, Lough Ree, en Lough Derg. Lough Derg is het grootste van deze meren. De rivier Shannon mondt na de stad Limerick bij de monding van de Shannon uit in de Atlantische Oceaan. Andere grote rivieren zijn de Liffey, de Lee, de Blackwater, de Nore, de Suir, de Barrow en de Boyne. (Zie de lijst van rivieren in Ierland.)
Lough Neagh, in Ulster, is het grootste meer van Ierland. Volgens de legende vocht een reus, Fionn mac Cumhail, in Schotland met een andere reus en schepte hij woedend een klomp aarde op, die hij weggooide. Deze viel in de Ierse Zee, waardoor het eiland Man ontstond, terwijl het gat zich vulde met water en Lough Neagh werd. Andere grote meren zijn Lough Erne en Lough Corrib. (Zie de lijst van Ierse loughs.)
Inhammen
Topografie van Ierland
Beginnend in het graafschap Donegal, scheidt Lough Swilly de ene zijde van het schiereiland Malin. Lough Foyle, aan de andere kant, is een van de grotere inhammen van Ierland, gelegen tussen County Donegal en County Londonderry. Verder langs de kust ligt Belfast Lough, tussen county Antrim en county Down. Ook in county Down ligt Strangford Lough, eigenlijk een inham die het schiereiland Ards gedeeltelijk van het vasteland scheidt. Verder langs de kust ligt Carlingford Lough, tussen Down en County Louth.
De volgende grote inham is Dublin Bay, terwijl de oostkust van Ierland tot de haven van Wexford aan de monding van de rivier de Slaney overwegend uniform is. Aan de zuidkust ligt de haven van Waterford aan de monding van de rivier de Suir (waarin de andere twee van de Drie Zusters (de Nore en de Barrow) uitmonden). De volgende grote inham is de haven van Cork, aan de monding van de rivier de Lee, waarin Great Island ligt.
Dunmanus Bay, Bantry Bay, het estuarium van Kenmare en Dingle Bay zijn allemaal inhammen tussen de schiereilanden van County Kerry. Ten noorden hiervan ligt de monding van de Shannon. Tussen het noorden van County Clare en County Galway ligt Galway Bay.
Clew Bay ligt aan de kust van County Mayo, ten zuiden van Achill, terwijl Blacksod Bay ten noorden van het eiland ligt. Killala Bay ligt aan de noordkust van Mayo. Donegal Bay is een belangrijke inham tussen County Donegal en County Sligo.
Headlands
Malin Head, County Donegal is het noordelijkste punt van Ierland, terwijl Mizen Head een van de zuidelijkste punten is, vandaar dat de term “Malin head to Mizen head” (of omgekeerd) wordt gebruikt voor alles wat op het eiland Ierland als geheel betrekking heeft. Carnsore Point in County Wexford is een ander uiterste punt van Ierland, namelijk het meest zuidoostelijke punt van Ierland.
Verder langs de kust ligt Hook Head, ook in County Wexford, terwijl de Old Head of Kinsale in County Cork een van de vele landtongen langs de zuidkust van Ierland is.
Loop Head is de landtong waar County Clare op een punt aan de westkust van Ierland komt, met de Atlantische Oceaan in het noorden, en verder landinwaarts in het zuiden, het estuarium van de Shannon. Hags Head is een andere landtong verder op de noordwestelijke kustlijn van Clare, met de Cliffs of Moher langs de kustlijn ten noorden van de punt.
Erris Head, County Mayo is het meest noordwestelijke punt van Connacht.
Eilanden en schiereilanden
Dingle Peninsula gezien vanaf Banna Strand
Achill Island, County Mayo in het noordwesten van Ierland is het grootste eiland voor de kust van Ierland. Het eiland is bewoond, en is met een brug met het vasteland verbonden. De volgende grootste eilanden zijn de Aran-eilanden, voor de kust van het graafschap Galway, waar een Ierssprekende gemeenschap, of Gaeltacht, woont. Valentia Island voor het schiereiland Iveragh in County Kerry is ook een van de grotere eilanden van Ierland, en is relatief bewoond, en bovendien aan de zuidoostkant met een brug verbonden. Omey Island, voor de kust van Connemara in het graafschap Galway, is een getijdeneiland.
Enkele van de bekendste schiereilanden in Ierland liggen in het graafschap Kerry: het schiereiland Dingle, het eerder genoemde schiereiland Iveragh en het schiereiland Beara. Het schiereiland Ards in het graafschap Down is een van de grotere schiereilanden buiten Kerry. Het schiereiland Inishowen in county Donegal omvat het noordelijkste punt van Ierland, Malin Head, en diverse belangrijke steden, waaronder Buncrana aan Lough Swilly, Carndonagh en Moville aan Lough Foyle.
Het noordelijkste punt van Ierland is het eiland Inishtrahull, bij Malin Head, hoewel Rockall Island deze eer wellicht toekomt, maar zijn status wordt betwist, aangezien het wordt opgeëist door het Verenigd Koninkrijk, de Republiek Ierland, Denemarken (voor de Faroer-eilanden) en IJsland. Het meest zuidelijke eiland is de Fastnet Rock.
Klimaat
Ierland heeft een gematigd klimaat, hoewel het aanzienlijk warmer is dan bijna alle andere plaatsen op vergelijkbare breedtegraad, zoals Polen (op het vasteland) of Newfoundland (aan de andere kant van de Atlantische Oceaan), als gevolg van de opwarmende invloed van de Noord-Atlantische drift. De overheersende wind waait van het zuidwesten naar het noordoosten en breekt op de hoge bergen van de westkust. De regenval is dan ook een bijzonder belangrijk onderdeel van het leven in het westen van Ierland. Op het eiland Valentia, voor de westkust van het graafschap Kerry, valt bijna tweemaal zoveel neerslag als in Dublin in het oosten (1400 mm tegen 762 mm). In het hele land valt ongeveer 60% van de jaarlijkse neerslag tussen augustus en januari.
Januari en februari zijn de koudste maanden van het jaar, en de gemiddelde dagelijkse luchttemperatuur daalt tussen 4 en 7 °C tijdens deze maanden. Juli en augustus zijn de warmste maanden, met een bereik van 14 tot 16 °C. De zonnigste maanden zijn mei en juni, met gemiddeld vijf tot zeven uur zonneschijn per dag.
Hoewel extreme weersomstandigheden in Ierland relatief zeldzaam zijn in vergelijking met andere landen op het Europese vasteland, komen ze toch voor. Explosieve Atlantische depressies, die zich vooral in de maanden december, januari en februari voordoen, kunnen nu en dan winden tot 160 km/uur (100 mph) naar de westelijke kustdistricten brengen; terwijl zich in de zomermaanden, en vooral rond eind juli/begin augustus, plotselinge en hevige onweersbuien kunnen ontwikkelen, meer in het bijzonder, maar niet uitsluitend, in het midden en westen van het land.
De tabel toont gemiddelde klimaatcijfers voor het weerstation van Dublin Airport voor de periode 1961-1990.
| Factor | Jan | Feb | Mar | Apr | May | Jun | Jul | Aug | Sep | Oct | Nov | Dec; | jaar |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| gemiddelde max temp per dag (°C) | 7.6 | 7.5 | 9.5 | 11.4 | 14.2 | 17.2 | 18.9 | 18.6 | 16.6 | 13.7 | 9.8 | 8.4 | 12.8 |
| gemiddelde dagelijkse min temp (°C) | 2.5 | 2.5 | 3.1 | 4.4 | 6.8 | 9.6 | 11.4 | 11.1 | 9.6 | 7.6 | 4.2 | 3.4 | |
| gemiddelde zonneschijn per dag (h) | 1.8 | 2.5 | 3.6 | 5.2 | 6.1 | 6.0 | 5.4 | 5.1 | 4.3 | 3.1 | 2.4 | 1.7 | 3.9 |
| gemiddelde maandelijkse regen (mm) | 69.4 | 50.4 | 53.8 | 50.7 | 55.1 | 56.0 | 49.9 | 70.5 | 66,7 | 69,7 | 64,7 | 75,6 | 732,7 |
Politieke en menselijke geografie
Ierland is verdeeld in vier provincies, Connacht, Leinster, Munster en Ulster, en 32 graafschappen. Zes van de negen graafschappen in Ulster vormen Noord-Ierland en de overige 26 vormen de Republiek Ierland. De kaart toont de grenzen van alle 32 graafschappen.
 |
Republiek Ierland
|
Noord-Ierland Ierland
|
Vanuit bestuurlijk oogpunt, 20 van de counties in de Republiek zijn eenheden van lokaal bestuur. De overige zes hebben meer dan één gemeente, zodat er in totaal 34 gemeenten op districtsniveau zijn. Tipperary bestaat uit twee delen, Noord-Tipperary en Zuid-Tipperary. De steden Dublin, Cork, Limerick, Galway en Waterford hebben stadsbesturen en worden afzonderlijk bestuurd van de graafschappen die deze namen dragen. Het resterende deel van het graafschap Dublin is verdeeld in Dun Laoghaire-Rathdown, Fingal en South Dublin.
De kiesdistricten in de Republiek Ierland, die volgens de Ierse wet kiesdistricten worden genoemd, volgen meestal de grenzen van de graafschappen. Bij de reorganisatie van de grenzen van de kiesdistricten is het verplicht de banden met het county-systeem te handhaven.
In Noord-Ierland zijn bij een ingrijpende reorganisatie van het plaatselijk bestuur in 1973 de zes traditionele county’s en twee county boroughs (Belfast en Derry) vervangen door 26 monistische districten, die, met uitzondering van Fermanagh, de traditionele grenzen van de county’s overschrijden. De zes counties en twee county-boroughs blijven in gebruik voor doeleinden als luitenancy. In november 2005 werden voorstellen aangekondigd om het aantal lokale autoriteiten terug te brengen tot zeven.
De totale bevolking van het eiland van ongeveer 6 miljoen mensen is geconcentreerd aan de oostkust, met name in Dublin en Belfast en de omliggende gebieden.