De geschiedenis van wede is bijna even interessant en gevarieerd als de geschiedenis van de kleur rood. Blauw is, ten volle, een even zeldzame kleur als rood in de annalen van het gebruik van natuurlijke kleurstoffen. In de geschiedenis zijn er slechts vier bronnen voor een permanente natuurlijke blauwe kleurstof, en er is slechts één molecule die die kleur geeft. Indigo is het molecuul, en het is afkomstig van de Indigoferas-soorten, Chinese duizendknoop, wede, en ironisch genoeg, het weekdier dat ooit werd gebruikt om schelpdieren (Tyrian) paars te kleuren.
Wode, Indigo, en indigo van weekdieren waren bekend bij de Oude Egyptenaren. Linnen stof is gevonden in graven in Egypte, met alle kleuren vervaagd, behalve het blauw. Hoewel de moleculaire wetenschap kan zeggen dat een deel van het blauw ongetwijfeld een indigo-molecule is, blijft het onbekend of die molecule afkomstig is van het indigo-geslacht, het wede-geslacht, of schelpdieren. Alle indigo is moleculair identiek, ongeacht de herkomst.
Schelpdierpaars verschilt van indigo door een enkele broommolecule. Bij het verven kon het paars dus, afhankelijk van de weersomstandigheden, veranderen in een indigoblauw. De kleuren, inclusief het indigoblauw, die gebruikt werden bij het maken van de “Tabernakel” in het Oude Testament, waren allemaal afkomstig van de dood. Rood werd verkregen door de dood van insecten, paars door de dood van schelpdieren, en het blauw werd voornamelijk verkregen door het paars van schelpdieren. In het OT beschrijven de woorden die worden gebruikt om de kleuren te beschrijven in feite de weekdieren en insecten waarvan de kleuren afkomstig zijn, en niet de kleur zelf. 
Als u zich dat afvraagt, een snelle blik op Exodus 25:4, in een versie met de Strongs woordverbindingen, zal laten zien wat de woorden vertaald als “blauw, purper en scharlaken” eigenlijk zijn en betekenen in het Hebreeuws.
De diepe geschiedenis van wede is een nogal interessante. Het was al vrij vroeg bekend in Egypte, Italië en Israël. Een bewijs hiervan is dat de wede-plant in alle drie de talen de naam “Isatis” draagt, een hoogst ongebruikelijke situatie. De wede deed het oorspronkelijk goed in Egypte, Turkije en het warme klimaat van het Middellandse-Zeegebied. Op de een of andere manier verspreidde de plant zich echter langs de migratieroutes van de mensheid en drong gestaag verder door naar het noorden, en ook verder naar het oosten. Uiteindelijk verloor wede veel van zijn mediterrane associatie en werd het geassocieerd met voornamelijk noordelijke stammengroepen, waarvan de Picten, Schotten en Kelten van het Oude Brittannië de belangrijkste voorbeelden zijn. Hoewel wede ook een sterke plaats heeft gevonden in de Chinese geneeskunde, hoewel niet zozeer in hun verftradities, omdat zij ook toegang hadden tot andere indigobronnen.
Wede en de Picten
Wanneer ik over wede begin te praten, is de eerste vraag die ik krijg: “wat?” Zelfs onder natuurlijke ververs, is wede een relatief onbekende plant. Onder normale mensen, zelfs schrijvers, in de huidige cultuur weet niemand echt wat verfplanten zijn en als je een meer obscure plant noemt, komt het “wat” meestal vrij snel bovendrijven. Na een paar keer geprobeerd te hebben het als een plant te omschrijven, heb ik het uiteindelijk opgegeven en zal ik zeggen: “wede, je weet wel de plant waarmee de Picten zichzelf zouden hebben geverfd?” Soms werkt dat antwoord, soms niet, en soms ontketent het een discussie over de vraag of de Picten zich werkelijk schilderden zoals hun naam impliceert.
De term “Picti” (of “Picten”) was een Romeinse term die in feite “geverfden” betekende, verwijzend naar de gewoonte van dat volk om zich voor de strijd te beschilderen. Sommigen beweren dat de verf die ze gebruikten van wede was, anderen zeggen van niet. Als de verf van wede was gemaakt, was het waarschijnlijk het schuim van de bovenkant van een wede indigo gistingsvat dat de kleurbron was, niet de verfvloeistof zelf.
Of de Picten werkelijk wede gebruikten voor hun oorlogsverf is natuurlijk maar de vraag. Mijn grotere vraag is echter hoe de wede überhaupt van de Middellandse Zee naar Brittannië is gekomen. Het enige zinnige antwoord is dat de mensen, toen zij naar het noorden migreerden, ook de zaden voor hun verfplanten meenamen. Terwijl het oorspronkelijk een plant was voor een warm klimaat en de Middellandse Zee, bleek de wede zich voldoende te hebben aangepast om te gedijen ver weg van de warmte van de zee en tot in IJsland, Noorwegen en Denemarken.
Wede en de Kelten
Een soortgelijke situatie als bij de Picten, de Kelten waren meer in Ierland en Wales dan in Schotland en Brittannië. Men gelooft dat ook zij zich op de een of andere manier met wede beschilderden, of tatoeëerden. Wede was zeker bekend bij de Kelten, en werd gebruikt op hun kleding en stoffen, en mogelijk ook in hun religieuze ceremonies.
Er bestaan legenden over bepaalde gebeurtenissen rond het wedevat, bij de Kelten. Waaronder die van iemand die een “schertsend” commando tegen het vat sprak, en het vat deed wat hij zei. Zo werd de stof grijs, of paars in plaats van blauw, of er kwam een vreemde lijn in de stof als gevolg van de verflaag.
Deze legenden zijn fascinerend voor mij, als natuurlijk verver, omdat ik me afvraag of het een fout in de kuip was die gemakkelijk gecorrigeerd had kunnen worden, of dat het iets volkomen vreemds was. Hoewel het wedevat ingewikkeld is, kan het, als je eenmaal iets van de chemie erachter begrijpt, heel interessant zijn om te zien wat er gebeurt als je een paar kleine variabelen verandert. Mede dankzij het experimenteren ben ik er vrij zeker van dat je meer dan blauw uit de wede kuip kunt halen, en dat zonder oververven of beitsmiddel gerelateerde kleurveranderingen.
Woad And The Scots
Iedereen die Brave-Heart heeft gezien, heeft de blauwe oorlogsverf gezien die Wallace zou hebben gedragen, en die afkomstig zou zijn van wede. Dat kan waar zijn, maar het is waarschijnlijker dat ze die tactiek niet meer gebruikten, hoewel wede overal in de hooglanden bekend was en bijna elke familie wel een eigen wedevat had staan. Blauw, vooral lichtblauw, was een kleur die werd geassocieerd met boeren en gewone mensen, terwijl de fellere en duurdere kleuren werden geassocieerd met de hogere klasse. Pas een paar honderd jaar na Wallace begon de opstand van Indigo uit India en andere plaatsen aan kracht te winnen, en het duurde niet lang voordat wede uit de gratie raakte als een veel lichtere kleur dan Indiase indigo.
In Engeland en Frankrijk behoorden de wede-boeren en -handelaren, voordat Indiase indigo aan populariteit won, vaak tot de rijksten in het district. Toulouse Frankrijk verwierf zijn rijkdom in feite dankzij de wede, en veel van de scholen en universiteiten in het gebied werden aanvankelijk gesticht door degenen die van de wede profiteerden, meestal als handelaren. Natuurlijk, de opmars van Indigo en het gebruiksgemak ervan bracht uiteindelijk de ondergang van wede, en behalve als een gistend en kleurfixerend hulpmiddel bij de Indigo gistkuip, was wede niet langer interessant voor de ververs van die tijd.
Wede was althans niet interessant totdat Napoleon tijdens de Franse Revolutie werd geblokkeerd.
Wede in de Franse Revolutie
Na Napoleons opkomst tijdens de Franse Revolutie stelden Groot-Brittannië en de andere Europese monarchieën een zeeblokkade van de Franse kust in. Hierdoor werd een einde gemaakt aan alle Indische koopvaarders die naar Frankrijk voeren, en werd de gehele aanvoer van Indisch Indigo van de Franse kusten afgesneden. Het Franse leger droeg echter blauw, maar hoe kun je blauw verven zonder Indigo?
Terug naar de wede plant.
Hoewel het bekend was dat wede ooit een betrouwbare bron van blauw was, was door de jaren van Indigo’s opkomst alle kennis verloren gegaan over het maken of verven van traditionele wede bollen. Tenzij er iets veranderde in de verfvelden, en dat snel, zou het leger uiteindelijk geen uniformen van de juiste kleur hebben. In plaats van zijn uniformen te veranderen, schreef Napoleon een wedstrijd uit om te zien of ze uit wede een indigoproduct konden maken dat vergelijkbaar was met dat wat ze uit India hadden verscheept, en dat de ververs gewend waren te gebruiken.
De winnaar van de wedstrijd slaagde erin een eenvoudige extractiemethode voor wede te ontwikkelen die, met het juiste werk, resulteerde in een indigoverfproduct in poedervorm. Napoleons leger was gered en trok ten strijde met indigo-uniformen die met wede waren geverfd. Nu moeten we Napoleons koppigheid en vastberadenheid om in blauwe uniformen door te gaan dankbaar zijn, want als hij niet zo koppig was geweest, hadden we nooit geweten dat er een methode bestond om indigo te winnen uit de wede-plant die geen wede-bol was. En in plaats van schilderachtige uniformen zou het Franse leger waarschijnlijk het eerste leger zijn geweest dat bruine uniformen zou hebben ingevoerd (en we zouden veel eerder met camouflage zijn geëindigd).
Weg in de moderne geschiedenis:
Het is deze methode, ontwikkeld als gevolg van een zeeblokkade tijdens de Franse Revolutie, die nu de moderne methode is om indigo uit wede te winnen. Ik kwam deze methode voor het eerst tegen in een zeer nuttig boek. Jamison B. Hurry’s The Woad Plant and Its Dye, nu helaas niet meer in druk. De methode ondergaat kleine aanpassingen, afhankelijk van met wie je praat, maar het uitgangspunt blijft altijd hetzelfde.
Na de Franse Revolutie was de grootste uitdaging voor wede-indigo dat het een veel lagere opbrengst per kg bladeren heeft dan Indiase Indigo. Het gemiddelde voor de opbrengst van wede lijkt in het bereik van 2-6 gram indigo per kg bladeren te liggen, terwijl Indiase indigo in het bereik van 12-16 gram per kg bladeren ligt. Ik ben er echter van overtuigd dat met de juiste experimenteer- en procestechnieken wede qua opbrengst de gelijke kan worden van Indiase indigo. In het volgende deel zal ik enkele van de redenen bespreken waarom ik geloof dat Indigo van wede kan wedijveren met Indigo in opbrengst en kleur, en mijn eigen experimenten die uiteindelijk deze overtuiging vormden en ondersteunden.
Terug naar jou:
Welke andere geschiedenis van wede is je bekend? Is er iets dat je hebt gehoord dat je zou willen toevoegen, of uitdagen?