“Onderzoek na onderzoek heeft aangetoond dat het verlangen naar materiële goederen, dat hand in hand is toegenomen met het gemiddelde inkomen, een geluksonderdrukker is.”–MSNBC-nieuwsartikel1
“Eén ding leer ik: lijden en het einde van lijden. Het is slechts ziek zijn en het ophouden van ziek zijn dat ik verkondig.”–De Boeddha2
In het boeddhisme is het beëindigen van lijden het voornaamste doel van het leven. De Boeddha onderwees dat mensen lijden omdat we voortdurend streven naar dingen die geen blijvend geluk geven. We proberen wanhopig vast te houden aan dingen – vrienden, gezondheid, materiële zaken – die niet blijvend zijn, en dit veroorzaakt verdriet.
De Boeddha ontkende niet dat er dingen in het leven zijn die vreugde geven, maar wees erop dat geen van hen blijvend is en dat onze gehechtheid aan hen alleen maar meer lijden veroorzaakt. Zijn leringen waren volledig gericht op dit probleem en de oplossing ervan.
Het boeddhisme leert het belang van het erkennen van de vergankelijkheid van alle dingen en het zich bevrijden van gehechtheid eraan. Dit zal het lijden verminderen en uiteindelijk de kringloop van wedergeboorte beëindigen. Deze leer komt het meest beknopt tot uitdrukking in de Vier Edele Waarheden en het Edele Achtvoudige Pad, die samen de basis van het geloof vormen voor alle takken van het boeddhisme.
Monastiek als pad naar verlichting
Met het oog op zowel het belang als de moeilijkheid van het volbrengen van het Edele Achtvoudige Pad, bepleitten de Boeddha en de vroege boeddhisten het monastieke leven als de zekerste weg naar verlichting. Dit is vandaag de dag nog steeds het perspectief in wat bekend staat als Theravada Boeddhisme, dat overheerst in Zuidoost-Azië.
In het Theravada Boeddhisme is er zeker ruimte voor leken om deel te nemen aan het Boeddhisme, maar over het algemeen wordt gedacht dat zij als monnik of non herboren moeten worden voordat zij de verlichting kunnen bereiken. Het doel van het leven van de leken in het boeddhisme is dus verdienste (goed karma) te verwerven door de monniken te steunen en andere goede daden te verrichten, in de hoop dat het volgende leven gunstig zal zijn voor het verkrijgen van verlichting.
Paden naar verlichting in het Mahayana-boeddhisme
Een paar eeuwen na de dood van de Boeddha begon zich een nieuw perspectief op het pad naar verlichting te ontwikkelen. Deze beweging noemde zichzelf Mahayana, “Het Grotere Voertuig”, omdat het de weg naar verlichting voor meer mensen opende. Volgens het Mahayana-boeddhisme konden zelfs mensen met gezinnen en seculiere carrières verlichting bereiken en een einde maken aan de kringloop van wedergeboorte – zij hoefden niet te hopen op wedergeboorte als monnik of non in een volgend leven. Mahayana bood ook snellere wegen naar verlichting dan Theravada, waardoor het mogelijk werd het doel in één leven te bereiken.
Toen het Mahayana-boeddhisme zich vanuit India naar het noorden en over heel Azië verspreidde, verdeelde het zich in verschillende scholen, elk met een andere visie op het pad naar verlichting. Maar het gemeenschappelijke thema in alle vormen van Mahayanaboeddhisme is nog steeds dat vrijwel iedereen het doel in dit leven kan bereiken, en dat er kortere wegen zijn naar het strenge kloosterleven dat door de Theravadans wordt voorgeschreven.
Tot de grootste van de Mahayanascholen die vandaag de dag nog bestaan, behoren Zen, Zuiver Land en Nichirenboeddhisme. De eerste twee stammen uit China voordat ze in Japan invloedrijk werden, en Nichiren stamt uit Japan. Zen/Ch’an betekent “Meditatie” en onderwijst dat verlichting kan worden bereikt door meditatie die leidt tot een groot moment van inzicht. Zuiver Land is de meest toegewijde tak van het boeddhisme, en stelt dat men slechts in geloof de naam van Amitbha Boeddha hoeft aan te roepen om herboren te worden in het paradijselijke “Zuiver Land,” waarin men geniet van een aangenaam paradijs en gemakkelijk verlichting bereikt.
Nichiren Boeddhisme concentreert zich op de Lotus Sutra, een Mahayana geschrift. Nichiren (een 13e-eeuwse Japanse leraar) onderwees dat als men eenvoudigweg in geloof “Hulde aan de Lotus Soetra van de Wonderbaarlijke Wet” (Namu myoho renge kyo) reciteert, al zijn spirituele en wereldse wensen in vervulling zullen gaan.2
Paden naar verlichting in het Vajrayana (Tantrisch) boeddhisme
Vajrayana is een esoterische vorm van boeddhisme die mogelijk al in de 2e of 4e eeuw n.Chr. in India en Sri Lanka is ontstaan, maar nu het meest dominant is in Tibet. Vajrayana-boeddhisme benadrukt dat alle schijnbare tegengestelden in feite één zijn, en verlichting ligt in het volledig erkennen van dit feit door middel van contemplatie, yoga en andere rituele middelen. Het pad naar verlichting wordt bewandeld met de hulp van een persoonlijke godheid, die wordt aangesteld door een goeroe. Speciale houdingen, mantra’s en iconen worden verondersteld de beoefenaar te helpen zich met deze godheid te identificeren en verlichting te bereiken.3
1: Geciteerd in F.L. Woodward, Some Sayings of the Buddha, 283.2: Jonathan Landlaw, Boeddhisme voor Dummies, 99-108.3: “Boeddhisme.” Encyclopædia Britannica (Encyclopædia Britannica Premium Service, 2004).