Atlas

Atlas, een verzameling kaarten of diagrammen, gewoonlijk samengebonden. De naam is afgeleid van de gewoonte van Gerardus Mercator in de 16e eeuw om de figuur van de Titaan Atlas, met de wereldbol op zijn schouders, te gebruiken als frontispice voor boeken met kaarten. Naast kaarten bevatten atlassen vaak afbeeldingen, gegevens in tabelvorm, feiten over gebieden, en indexen van plaatsnamen die zijn gekoppeld aan breedte- en lengtecoördinaten of aan een plaatsbepalingsrooster met cijfers en letters langs de zijkanten van de kaarten.

General-reference atlassen leggen de nadruk op de locatie van plaatsen, de verbanden tussen die plaatsen en de relatieve grootte of betekenis van de aangewezen plaatsen. Thematische atlassen of atlassen met speciale onderwerpen behandelen hoofdzakelijk één enkel onderwerp, zoals landbouw, geologie, klimaat, geschiedenis, industrie, talen, bevolking, godsdiensten, hulpbronnen of andere kenmerken van een geografisch gebied. Nationale atlassen worden gewoonlijk door overheidsinstanties gemaakt om alle belangrijke kenmerken van een land cartografisch weer te geven: fysisch, historisch, economisch, sociaal, cultureel en administratief.

Abraham Ortelius’ Theatrum orbis terrarum (1570; Theater van de wereld) wordt algemeen beschouwd als de eerste moderne atlas. Een ander monument van de 16e-eeuwse cartografie is de Atlas van Lafréri, met kaarten die tussen 1556 en 1575 zijn samengesteld door begaafde Italiaanse cartografen. In de daaropvolgende eeuw heersten de Nederlanders op het gebied van de productie van atlassen van hoge kwaliteit, zoals blijkt uit het werk van Mercator. Franse atlassen in de 18e eeuw waren minder versierd, maar waren even nauwkeurig en rijk aan inhoud als de kaarten van de Nederlanders en Italianen. Duitse atlassen uit dezelfde periode waren overladen met enorme details, talrijke inzetstukken, afbeeldingen en aantekeningen. Tot de meest gebruikte grote atlassen van de moderne tijd, met een index van 250.000 tot 500.000 plaatsnamen, behoren Andree’s Allgemeiner Handatlas (1881-1930), de Russische Atlas Mira (voor het eerst gepubliceerd in 1954), en de Atlas of the World van de London Times, 5 vol. (1955-59).